ScannedImage 11

chnuizmacb dziedziczenia¹¹. Systemy (c rozprzestrzeniły się szeroko i w wiciu wypadkach bezpośrednio |X>przcdzaly pojawienie się państwowości. Dokonanie precyzyjnego. empirycznego rozgraniczenia, które pozwoliłoby odróżnić systemy wod/owskic od królestw jest często trudne, szczególnie w odniesieniu do bardzo interesującego z teoretycznych względów przykładu czarnej Afryki”. Dla potrzeb teorii wystarczy przyjąć, że królestwa odznaczają się występowaniem ekip zarządzających, których rola nic wynika bezpośrednio z faktu pokrewieństwa ich członków z osobą króla. Wódz. bez, wątpienia panuje, to znaczy jego władza jest związana z zajmowanym urzędem¹¹. Akceptacja teorii

0    sakralnym charakterze królestwa, którą zajmiemy się w następnym rozdziale, sprawiła, że próbowano wykazywać także sakralne elementy w systemie wodzostwa. np. na obszarze Afryki i Ameryki¹⁴. Zarówno szczególnie rygorystyczne reguły tabu, dotyczące osoby wodza, jak też częstość, z jaką jego panowanie legitymizowane jest przez wskazanie na związki łączące go z boskimi przodkami, sugerują istnienie ścisłego związku między religią

1    procesem kształtowania się panowania. W rzeczywistości trudno nic zauważyć, że atrybuty godności wodzowskiej zawierają zawsze momenty religijne, laką jednakże rolę odegrały religijne wyobrażenia w rozwoju systemu wodzostwa. tego nic da się ustalić, albowiem mity stanowiące formę, w jakiej skodyfikowane zostały religijne uprawomocnienia, nie mogą być uznawane za rekonstrukcje minionych wydarzeń.

Bardziej pewne jest natomiast istnienie zależności pomiędzy wypracowaniem systemu religijnego a społecznym zróżnicowaniem. System wodzostwa zakłada dc facto rozwój społeczny, który powoduje powstanie jednej organizacji społecznej, usytuowanej niejako ponad grupami pokrewieństwa. Różnorodne lincaże oraz grupy lokalne zostają włączone w taki porządek organizacyjny, który nic jest już. definiowany wyłącznic przez fakt wspólnego poclio-

^ll H. R Ser vice. op. dl., s. 109.

M. I.anbschcr, Rcligiose Matlellc ron Slaatsliildnng, w: 13. (iladigow (red ). Smal mu/ Retigirm. I9H1. s. 32 i nasi.: P. Iladficld. Traits ofDirine Kingship inAfrica. 191').

" Por. delinieję Webera: „Władza (...) (jest) szansą znalezienia u określonych osób pnsliis/cńsiwa illa polecenia określonej treści”. M. Wcher. np. cit.. I. I. s. 38.

" II om .Sienni. Mątu- mul Slaat in Ranlu-Afrika. w: II. tiiczais (red ). The Myth nt i Iw Stali’. 1972, ss. I2R-M2: I’. Radiu. The Sacra! Chief anwng the American hidians. w: / a RegalilA Sacra. ss. 83-97.

so

dzcnia członków, chc»ciaż stanowiło ono jedyną obserwowalną formę organizacji stosunków społecznych. Transpozycja pochodzenia w czas mityczny i wyjaśnienie rozgałęzienia się linii pokrewieństwa przez odwołanie do tych mitolo-gi/acji zakłada istnienie bogatego już potencjału religijnego zróżnicowania, co skłania do religijnego tworzenia systemu. W tym systemie z czasem uprawomocnienie uzyskuje także pozycja wodza. Tak więc nie w „pierwotnym” pojmowaniu władzy jako zjawiska boskiej proweniencji tkwi istota związku między nią a religią, lecz wc wzajemnym powiązaniu ewolucji religijnej i społecznej³⁵.

c. Religia i panowanie w preniodernistycznych społeczeństwach państwowych

W niniejszym fragmencie omówimy stosunki między państwem i religią w tyclt społeczeństwach, które wykształciły już państwowe struktury polityki i panowania, ale których zarówno pod względem czasu, jak i usytuowania geograficznego, nie można zaliczyć w obręb zachodniego średniowiecza. To ostatnie, jako specyficzny fenomen historyczny, zostanie przedstawione nieco dalej.

Ze względu na mnogość społeczeństw, które odpowiadają wymogom typologicznym interesującej nas grupy, nie możemy tu przeprowadzić analizy zorientowanej na jeden tylko przypadek. Ponadto w odróżnieniu od dwóch poprzednich fragmentów niniejszego paragrafu za punkt wyjścia przyjmiemy lyin razem religię, a nie zinstytucjonalizowane panowanie. W warunkach rozwiniętej państwowości religią przybiera różnorodne formy instytucjonalne, tak, żc niemożliwe staje się ustalenie ścistej korelacji między formą panowania a kształtem religii. Nie można też mówić o zasadniczym konllikcie między państwem a religią. Państwu rzymskiemu na przykład, nie licząc nasilającego się w okresie późnorepublikańskim wpływu religii orientalnych, konflikt ten był całkowicie obcy.

³⁵ Jako przykład krytykowanego, fenomenologicznego rozumienia władzy w kontekście rozważań nad rcligi.y zoli. O. van der Lecuw. Fenomenologia religii, 1978. część I, ss. 57-87; B. Gladigow, Krafl, Macht, Hernrhafl. 7itr Religiomge.tchirhte poliiisdter llegriffc, w: B. Gladigow (red.), Stani nnd Religion. op. cit.. ss. 7-22.

81