ScannedImage 14

Dla klasycznych autorów, począwszy od Greka Eratostenesa (zm. około 196 r. p. n. e.), który stanowił źródło Strabona, do Rzymianina Pliniusza Starszego (zm. 79 r. n. e.), Arabia jest krajem bajecznego bogactwa i zbytku, krajem kadzidła i wonnych korzeni, a jej ludzie kochają wolność i cieszą się nią. W rzeczywistości tym, co szczególnie uderzało pisarzy zachodnich, były zalety wymienione wyżej. Niezależny charakter ludu arabskiego skłaniał do pochwał i podziwu autorów europejskich od najdawniejszych czasów do Gibbona".

Że Arabowie sami byli świadomi tych nieprzeciętnych zalet, które ukształtowało ich naturalne otoczenie, można wywnioskować z dyskusji z perskim Chosroesem w obecności bizantyjskich, hinduskich i chińskich posłów, w czasie której delegacja arabska z taką elokwencją i tak przekonująco dowodziła, w czym naród ich przewyższał innych *°. Diodor z Sycylii⁴¹ (druga połowa I w. p. n. e.) twierdzi, że Arabowie „wysoko cenią swą wolność¹*. W swej geografii⁴¹ Strabon (zm. 24 r. n. e.), na podstawie wcześniejszych źródeł greckich, stwierdza, że Arabowie byli jedynym narodem, który nie posłał swych posłów do Aleksandra, pragnącego „uczynić Arabię siedzibą imperium*¹

WYPRAWA RZYMSKA

Chociaż Rzymianie byli panami świata, nie udało się im jednak nałożyć jarzma na arabskie karki. Ich słynna wyprawa, licząca 10 tys. ludzi, zorganizowana w Egipcie pod wodzą jego prefekta Aeliusa Gallusa w 24 r. p. n. e., za panowania cesarza Augusta, i wspomagana przez nabatejskich sprzymierzeńców, doznała całkowitego niepowodzenia. Jej celem było opanowanie szlaków, dróg transportowych, zmonopolizowanych przez Arabów południowych, i zawładnięcie zasobami Jemenu na rzecz Rzymu. Po miesiącach przedzierania się na południe zdziesiątkowana armia wróciła do „Negrana** (Nagrań), który zajęła już poprzednio, dotarła do wybrzeża Morza Czerwonego i przeprawiła się na drugą stronę, na brzeg egipski. Podróż powrotna trwała 60 dni. Najdalszym punktem, do którego dotarli Rzymianie w Arabii, była miejscowość Mariaba. Najprawdopodobniej nie był to Ma’rib, metropolia sabejska, lecz Mariama na południowym wschodzie. Sławny grecki geograf Strabon, historyk tej wyprawy i osobisty przyjaciel Gallusa, przypisuje winę licznych niepowodzeń ekspedycji przewrotności jej przewodnika, „Syllaeusa — ministra Nabatejczyków**

W ten sposób skończyła się sromotnie pierwsza i naprawdę ostatnia wojenna wyprawa o dużym znaczeniu, jaką kiedykolwiek któraś z potęg europejskich zaryzykowała poprowadzić do wnętrza Arabii.

■ E. Gibbon The Decline and Fali oj the Roman Empire, wyd. J. B. Bory, t. V, London 1898, s. 319. (Wyd. polskie: Gibbon, Zmierzch cesarstwa rzymskiego, Warszawa 1960).

" Ibn 'Abd Rabbihi, al-'Iqd al-Farid, Cairo 1302, t. I, s. 125.

^a Bibliotheca historica, ks. II, rozdz. 1, ) 5.

“ Ks. XVI, rozdz. 1, § 11.

⁴⁴ Ks. XVI, rozdz. 4, § 27.

“ Ks. XVI, rozdz. 4, § 23.

Dla Herodota ⁴⁸ „niewypowiedzianie miłym zapachem tchnie ziemia arabska” i „jest to jedyny kraj na świecie, który wydaje kadzidło, mirrę, kasję, cynamon i gumę...“ Drzewa, które dają kadzidło, są strzeżone przez skrzydlate węże, małego rozmiaru i różnego koloru, które w ogromnej ilości wiszą na każdym drzewie ¹. Także i geograf Strabon jest niewiele bardziej rozsądny od zbyt łatwowiernego „ojca historii". Dla niego także Arabia Południowa jest „krajem aromatycznym" ⁴⁷, a długie jej węże skaczą na wysokość bioder człowieka^w. Diodor z Sycylii^{42 3} powtarza ten sam pogląd o Arabii jako o kraju pachnącej gleby i produkującym wonne korzenie. Pliniusz, który w swej historii (księga YI) daje syntezę rzymskiej wiedzy o krajach Wschodu według stanu z r. 70 n. e., także podkreśla te charakterystyczne cechy tego kraju⁸⁰ i dodaje w innym miejscu, że Sabejczycy są „najlepiej znani ze wszystkich szczepów Arabii ze względu na kadzidło" “. Oczywiście Hadramawt był w owych czasach krajem kadzidła najlepszego gatunku. Grecy i Bzymianie widocznie przypuszczali, że wszystkie towary, którymi Arabowie handlowali, były rodzimymi produktami ich własnego kraju, tak zazdrośnie strzegli kupcy tajemnicy pochodzenia artykułów z Abisynii i Indii i tak wyłączny był ich monopol.

Ci sami pisarze klasyczni byli niezmiernie zdziwieni bogactwem Arabów południowych. Strabon ^M wymienia miasta „ozdobione pięknymi świątyniami i pałacami". Pliniusz⁵³ cytuje Aeliusa Gallusa jako źródło, zgadzając się z nim.

ZŁOTO

Jeśli kadzidło i wonne korzenie były produktami, z których ten rejon był najbardziej znany — to także prawie tak samo cenione były złoża mineralne, szczególnie złoto, odkrywane wzdłuż zachodniego wybrzeża półwyspu od Midian po Jemen, a w pewnej mierze w centralnej części tego kraju. Diodor⁵⁴ zapewnia, że Arabia posiadała kopalnie złota tak czystego, że nie potrzeba go było przetapiać. Al-Maqdisi⁵⁵ i al-Hamdani⁵⁴ (X w.) poświęcili po jednym paragrafie na każdy z minerałów Arabii, podkreślając szczególnie jej złoto.

43

1

Ks. II, rozdz. 49, §§ 2-3.

*• Ks. XII, rozdz. 30.

“ Ks. VI, rozdz. 32.

“ Ks. VI, rozdz. 32.

« Ks. XVI, rozdz. 4, § 3.

“ Ks. II, rozdz. 50, § 1.

“ Ahsan at-Taqasim, wyd. de Goeje, Leyden 1877, s. 101 n.

“ 8³fat Gazirat al-'Arab, wyd. D. H. Muller, Leyden 1884, g. 153 n.

2

^M Ks. III, rozdz. 113.

⁴¹ Ks. III, rozdz. 107.

" Ks. XVI, rozdz. 4, § 26.

3

Ks. XVI, rozdz. 4, § 19.