ScannedImage 15

ROZDZIAŁ SIÓDMY

Ewolucja i przyszłość religii

1. Ewolucja a religia

W XVIII i XIX stuleciu walor zasadniczo niepodważalnego twierdzenia posiadało przekonanie, że zjawiska społeczne i kulturowe, nie wyłączając religii, można uporządkować na hipotetycznej osi rozwoju. Podczas gdy starsze wyobrażenia wychodziły od teorii degeneracji pierwotnie czystych idei Boga i w ten sposób harmonizowały z chrześcijańską nauką o pierwotnym objawieniu i grzechu, to od czasów Davida Hume’a znaczenia dla nauk o religii nabiera inna koncepcja. Na początku historii religii stałby politeizm i idolatria, dopiero stopniowo człowiek podnosić się miał w kierunku czysto monoteistycznych wyobrażeń¹. Jeśli pominiemy w tym momencie religioznawcze modele XIX stulecia, które tkwiąc w tradycji Hegla aż do początku obecnego wieku były modelami ewolucjonistycznymi², i ograniczymy się tylko do dokonań z zakresu socjologii religii w ścisłym sensie, to na pierwszym miejscu należy wymienić Augusta Comte’a, którego nauka o dynamice społecznej zawiera model ewolu-cjonistyczny, stworzony w oparciu o kategorie religijno-historyczne³. Nauka o dynamice społecznej jest nauką o postępie, który dokonuje się w trzech stadiach (prawo trzech stadiów), i jest ewolucją ducha jako zasady całego ludzkiego rozwoju; duch ten jest siłą sprawczą dynamiki społecznej). Odpowiednio do trzech okresów życia człowieka: dzieciństwa, młodości i wieku męskiego, rozwój ducha następuje w trzech stadiach: teologicznym, filozofi-

177

1

   D. Hu me, Dialogi o religii naturalnej. Naturalna historia religii wraz z dodatkami, tłum. A. Hochfeldowa, 1962.

2

   C. P. Tiele, Einleitung in die Religionswissenschaft, t. 1-2, 1899-1901 (tłum. z holenderskiego).

3

   A. C om te, Cours de philosophie positive_f t. 1-6, 1830-1842.