21620 ScannedImage 28

Rozdział II

Postacie sacrum

Dialektyka sacrum—profanum a badania nad religiami Australii

Od czasów Durkheima i Otta myśl religioznawcza kszałtuje się w oparciu

0    podział rzeczywistości na dwie przeciwstawne sfery, nie mające ze sobą nic wspólnego: sacrum i profanum. Sacrum charakteryzuje się przejętymi z analiz Rudolfa Otta terminami: valde alienum (coś zupełnie innego), mirum (dziwne), areton (nie-wysłowione), majestas (uzależniająca wszechmoc), augustum (budzące szacunek). Wyróżnikiem sfery sacrum jest sensus numinis (poczucie boskości), który przybiera formę mysterium (tajemnicy), wypełnioną treścią ambiwalentnych uczuć tremendum (grozy) i fascinans (zachwytu)¹. W tej perspektywie sacrum jest emocjonalną manifestacją niepoznawalnego numinosum. Jest wolne od wszelkich moralnych

1    racjonalnych ograniczeń, motywuje zarówno czyny pozytywne jak i negatywne (np. wojna religijna, kanibalizm, ofiara ludzka). Z kolei założeniem Durkheima, przejętym przez francuską szkołę socjologiczną, był absolutny podział ludzkiego uniwer-sum na rozłączne sfery świętości i świeckości. Nie mogą one w żaden sposób zachodzić na siebie, nie tylko dlatego, że mechanizmy religijne, jak instytucja tabu, generują zachowanie czystości, lecz dlatego, że należą do odrębnych porządków ontycznych. Profanum należy do świata indywidualnego, sacrum jest manifestacją zjawisk społecznych, stanowiących rzeczywistość sui generis.

Eliade przejmując od Otta jego rozumienie świętości umieszcza ją nie tylko w obrębie dialektyki irracjonalne-racjonalne, lecz wskazuje wyraźnie względem czego sacrum jest valde alienum, mianowicie względem profanum. Eliade posuwa się tu śladami Durkheima czy Rogera Caillois, jednak jego dialektyka hierofanii, rozumianych jako objawienia świętości w świecie profanicznym, ma swoje miejsce pierwsze, które opisaliśmy w rozdziale poprzednim: illud tempus. Wielki Czas jest rozumiany zarówno jako kategoria religijna, jak i historyczno-religijna, a więc poza umiejscowieniem w czasie wydarzeń mitycznych ma jeszcze sens rzeczywistości archaicznej, w której zanurzony jest odwieczny homo religiosus. Ta rzeczywistość zostaje ukonkretyzowana w pierwszym tomie Historii wierzeń i idei religijnych jako

R. 011 o , Świętość; elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa, Wrocław 1993.