ScannedImage 30

Dialektyka sacrum—profanum a badania nad religiami Australii 33

wej i aktywności”. Tym niemniej pewne sfery życia są przesiąknięte świętością, manifestującą się przez zasadę tajności (ang. sacred-secret), przez co ładunek sakralny jest świadomie obecny w rytuałach i mitach, nie zaś ukryty jak w życiu codziennym. Wspomniani badacze, jak też i Stanner⁸, niezadowoleni z dychotomi-cznego, Durkheimowskiego podziału na sacrum-profanum, proponują w odniesieniu do Aborygenów posługiwać się trychotomicznym podziałem: sakralne/tajne-świeckie-codzienne (doczesne). Dlatego wszelka analiza australijskich odniesień do sacrum powinna uwzględniać, poza mitologią, rytuałami i strukturą społeczno--religijną również charakterystykę cyklu życia, wtajemniczeń, jakim podlega jednostka i towarzyszących momentom zmian statusu obrzędów przejścia.

W analizie terminologii dotyczącej mocy sakralnej często wyróżnia się też „kalający” (antisacrum) i „uświęcający” aspekt sacrum. Terminem przeciwstawnym czuringa jest Arun(g)kulta (w pisowni Spencera i Gillena Arungąuiltha) zjęz. Aran-da. Oznacza podobną siłę sakralną, lecz o negatywnym działaniu, skupioną w przedmiotach, przez którą możliwa jest magia. Strehlow określa ją jako „siłę, gwałtownie przerywającą życie i sprowadzającą śmierć na tego, w kogo wstąpi”⁹. Personifikowana jest w postaci złego ducha, który nawet może porozumiewać się z rzucającym urok. Jej przemieszczanie się jest lotem błyskawicy, czasami widoczna jest na nocnym niebie jako ognista kula (meteor). W zachodniej Australii używanemu przez Aranda określeniu Arungkulta odpowiada termin boyl-ya, u Kaitish ittha, Yuin — gubarra, Wurunjeri — mung lub joia, na Pustyni Wiktorii eradji. Wailbiri uważają za efekt jej działania wszelkie niepowodzenia i nieszczęścia. Astronomicznie przejawem jej działania są zaćmienia, a jako ciało niebieskie szczególnie z nią związane podaje się czarną mgławicę Worek Węgla. Generalnie u Australijczyków pojęcie sacrum związane jest z tym, co wydzielone, groźne, zakazane¹⁰. Ten niszczący, groźny aspekt mocy związanej z przodkami i Czasem Snu manifestuje się zwłaszcza dla nieinicjowanych, kobiet i dzieci, którzy należą do innego porządku i nie powinni interesować się sakralną stroną życia. Stąd pojawia się tu kwestia tajności.

Mit Aranda wiąże powstanie Arungkulta z nadejściem w Czasie Snu mitycznej postaci symbolizującej negatywny, niszczący wpływ mocy — wycieńczonego Emu. Emu wędrował z nurtunją na głowie i czuringą pod pachą nie zatrzymywał się jednak dla odprawienia sakralnych ceremonii tak, jak to robili inni przodkowie. Odrzucony przez pozostałych ludzi Emu odszedł zmieniając się w wielki kamień, z którego odtąd promieniuje zła moc^{1 2}. Wystarczy go potrzeć, by kogoś zaczarować. Warra-

s. 551.

1

⁸    W. E. H. Stanner, On Aboriginal Religion, „Oceania”, 1960, vol. 30, nr 2, s. 112-115, 127; vol. 31, nr 2, s. 107, 109-110 i przypis s. 109.

⁹    C. Strehlow, Die Aranda und Loritja Stamme in Zentral Australien, Frankfurt 1907, t. 2, s. 76.

¹⁰    Por. R. Tonkinson, The Jigalong Mob; Aboriginal Yictors of the Desert Crusade, Menlo Park 1974, s. 81.

2

   B. Spencer, F. J. Gillen, The Native Tribes of Central Australia, London 1899,