ScannedImage 2

156

Miejsce starych wyobrażeń mitologicznych, w skład których wchodził również kult peyotu, poczęła stopniowo zajmować nowa świadomość pozbawiona już dawnych „świętych autorytetów”, a przepojona z kolei uległością wobec zdobywców. Ten właśnie cel miała m. in. intensywna indoktrynacja podbitych ludów przez ideologię Białych. Nic więc dziwnego, że podjęto bezkompromisową walkę również z kultem peyotu,. w rezultacie czego na wielu obszarach Meksyku podzielił on los zwalonych posągów, sprofanowanych ołtarzy i zburzonych świątyń. ^Jedynie tam, gdzie władza kościelna była zbyt słaba, by móc zwalczać' wszelkie przejawy „pogaństwa”, zachowały się tradycyjne kulty plemienne. Tak

więc _k.uj.t-__peyotu ^utrzymał się do dziś wyłącznie na terenach

względnie izolowanych,'przez długi czas prawie nie objętych wpływami europejskimOobszary te są zatem swoistymi refugiami kulturowymi, w których obok szeregu innych struktur tradycyjnych przetrwał również kult peyotu, wyparty już całkowicie z terenów znajdujących się w kręgu oddziaływania katolicyzmu. Tego rodzaju enklawami „peyotowymi” są obszary zamieszkane przez plemioną_. Huicholi, Tarahumarów i Indian Kora, ale i tam ikult świętego kaktusa^ma już charakter reliktowy.

_W_ najpełniejszej, spetryfikowanej, niejako „klasycznej” postaci kult peyotu zachował się jedynie mHuichoirTDlatego też charakterystyka tego zjawiska religijnego oraz ukaiame ^egcr roli i miejsca w tradycyjnych wierzeniach Indian zamieszkujących obszary na południe od Rio Grandę oparte zostaną na materiałach odnoszących się do tego właśnie plemienia. Przykład Indian Huicholi posłuży więc tutaj jako swoisty wzorzec czy ilustracja ukazująca najbardziej typowe elementy meksykańskiego modelu kultu peyotu i jego związków z miejscowym systemem społeczno--gospodarczym. Ze względu na to, że kult peyotu w Meksyku stanowi jedynie pewien wycinek całokształtu wierzeń tubylczych, uchwycenie jego istoty nie byłoby możliwe bez schematycznego choćby przedstawienia najbardziej zasadniczych cech kultury, a przede wszystkim życia religijnego reprezentatywnego w tym przypadku plemienia Huicholi.

początku XVII'w. procesy modyfikujące tradycyjne formy kultu peyotu poprzez włączanie do niego pewnych elementów typowo chrześcijańskich. O zjawisku tym pisał m. in. zakonnik Jacinto de la Serna, który w lipcu 1626 r. obserwował uroczystości peyotystyczne w Tenantzingo, zorganizowane przez Indian w celu uczczenia jakiegoś katolickiego świętego. Jednym z najważniejszych przedmiotów kultowych obok peyotu była drewniana figurka świętego. Tego rodzaju praktyki stały się sygnałem alarmowym dla duchownych katolickich, którzy ze szczególną intensywnością podjęli wówczas walkę z kultem, wykazującym na wielu obszarach zdolność przystosowywania się do nowych, zmienionych warunków. Stąd też powszechna opinia, iż Indianie spożywający peyot — to ludzie „zawierający pakt z diabłem”^-mobilizowała misjonarzy do konsekwentnego wykorzeniania kultu tej rośliny; Beringer, 1927, s. 9; Man’s role..., 1956, s. 652; Wagner, 1932, s. 72-73.

2. HUICHOLE I ICH WIERZENIA

Huichole² zamieszkują górzyste, trudno dostępne obszary północno--zachodniej części stanu Jalisco. Kraj ich przecina z północy na południe dolina rzeki Chapalagana, nad której brzegami udaje się z powodzeniem uprawa bananów i trzciny cukrowej. Większość jednak stałych siedzib tych Indian znajduje się na stokach wysokich, otaczających dolinę gór, _vgdzie istnieją korzystne warunki dla wegetacji kukurydzy. Wyższe partie masywów, pokryte sosnowymi lasami, stanowią naturalny obszar łowiecki. Udające się tam wyprawy myśliwskie uzupełniają dziczyzną skromny asortyment dostępnych Huicholom środków żywnościowych, wśród których dominuje kukurydza, fasola i dynia. Jednym z ważniejszych zwierząt łownych jest jeleń amerykański (Dorcelaphus couesi Allen), na którego polowanie powiązane zostało z szeregiem ceremonii religijnych. Spożywa-^ nie ubitej w rytualny sposób zwierzyny jest aktem nadzwyczaj uroczy-J stym, mającym miejsce wyłącznie w czasie świąt¹.

Specyficzne warunki środowiska naturalnego, w jakim żyli i nadal żyją Huichole (wysokie góry, lasy, brak bogactw naturalnych i niezbyt żyzne gleby), zapewniły temu plemieniu przez długie stulecia pełną niemal izolację i możliwość kultywowania odziedziczonych po minionych pokoleniacK~wzorów zachowań i tradycyjnych sposobów życia. Konfrontacja z cywilizacją europejską nie wywołała tam tak poważnych konsekwencji, jak miało to miejsce choćby na innych terenach Meksyku.

1

Nazwę „los Huicholes” nadali temu plemieniu Meksykanie, podczas gdy jego nazwa własna brzmi — Vira rika lub Viśa lika. W interpretacji Huicholi znaczy ona tyle samo co „prorocy”. Ich najbliżsi sąsiedzi — Tepehuanie i Indianie Kora tłumaczą ją natomiast jako „znachorzy”, tym bardziej, że funkcję tę pełnią u nich głównie członkowie plemienia Huicholi.

Huichole wg Milewskiego należą do uto-azteckiej podrodziny językowej. Wraz z Tepehuanami i Korami tworzą oni zwartą terytorialnie grupę autochtonicznej ludności Meksyku. Bardziej przemieszani z Meksykanami Tepehuanie są już obecnie dwujęzyczni, natomiast Huichole i Indianie Kora w dalszym ciągu posługują się wyłącznie swymi rodzimymi językami. Wszystkie te plemiona, a zwłaszcza dwa ostatnie, żyjąc w stosunkowo dużej izolacji od wpływów zewnętrznych, połączyły się tak licznymi więzami ekonomicznymi, że nastąpił u nich poważny już w swych konsekwencjach postęp konsolidacji etnicznej i integracji kulturowej. Intensywność tych procesów uniemożliwia przeprowadzenie ścisłych badań demograficznych. Stąd też niektóre źródła z przełomu lat 50-tych i 60-tych określają liczebność Huicholi na 4 tys. osób, inne zaś — aż na 7 tys. Różnice te wynikają prawdopodobnie z trudności w ustalaniu przynależności plemiennej, które na dodatek pogłębia jeszcze powolny, ale ciągle przybierający na sile proces metysyzacji ludności indiańskiej. Lumholtz, 1900, s. 5; Chorośaeva, 1960, s. 195; Atlas..., 1964, s. 173; F a b i 1 a, Los Huicholes de Jalisco, Mexico 1959, s. 75 [za:] C h o r o ś a e v a, 1960, s. 195.

³ L u m h o 11 z, 1900, s. 6-7.