Xerox Phaser200MFP 081126110557

6 Janusz Buga, Helena Kassyk-Rokicka

zbiorowościami, w skład których wchodzi wiele lub bardzo wiele jednostek. Te zbiorowości należy scharakteryzować ze względu na wyróżnioną cechę (np. przeciętny poziom dochodów rodzin pracowniczych w Polsce), przy czym powinna to być charakterystyka możliwie zwarta — syntetyczna. W tym przypadku trzeba skorzystać z określonych metod, właściwych dla rozwiązania danego problemu, do czego bez znajomości teorii statystyki nie sposób przystąpić. Chodzi bowiem o znalezienie prawidłowości tkwiących w badanym zjawisku, właściwą ich ocenę i wyciągnięcie wniosków. Trzeba zatem dostrzegać fakt, że teoria statystyki jest jak gdyby jedną gałęzią statystyki ogólnej, natomiast drugą gałąź tworzy wykorzystanie teorii do zastosowań praktycznych, czyli mówiąc skrótowo - statystyka stosowana.

1.2. Określenie wybranych pojęć statystycznych

Jednym z podstawowych pojęć statystyki jest zbiorowość generalna, nazywana niekiedy zbiorowością statystyczną. Często zamiast określenia zbiorowość generalna posługujemy się pojęciem populacji generalnej. Oba te pojęcia będziemy traktowali równorzędnie.

Zbiorowość generalna (populacja generalna) jest zbiorem jednostek statystycznych (elementów) podobnych ze względu na określone cechy (lecz nie identycznych), poddanych badaniu statystycznemu. Zbiorowość generalną tworzą np. osoby, budynki, fakty. Wyróżniamy zbiorowości statystyczne skończone i nieskończone. Zbiorowości skończone zawierają skończoną liczbę jednostek statystycznych i te będą przedmiotem naszych zainteresowań. Zbiorowość statystyczna może być jednowymiarowa, czyli taka, która jest badana ze względu na jedną cechę (np. badanie nauczycieli akademickich w Warszawie z uwagi na poziom ich miesięcznych dochodów) oraz wielowymiarowa, gdy jest badana ze względu na wiele cech. Bezpośrednio przedmiotem badania są elementy składowe zbiorowości generalnej zwane jednostkami statystycznymi.

Zbiorowość (populację) generalną tworzą wszystkie jej elementy (jednostki statystyczne) będące przedmiotem badania. Np. chcąc dokonać pomiaru wzrostu osób mieszkających w mieście Z, trzeba zmierzyć wysokość każdej osoby tam przebywającej. Na tej podstawie zostaną wyciągnięte wnioski dotyczące wzrostu badanej populacji osób. Często mamy do czynienia z bardzo licznymi populacjami generalnymi, których liczba jednostek sięga wielu dziesiątek i setek tysięcy. Zbadanie każdej jednostki, nawet ze względu na jedną cechę, musiałoby pochłonąć wiele czasu i poważne środki finansowe.

Gdybyśmy byli skazani na badania statystyczne oparte na zbiorowości generalnej, nie trudno sobie wyobrazić, że wielu z nich nie można byłoby zrealizować. Rzeczywistość pozostałaby mniej rozpoznana, nasza wiedza uboższa, co w konsekwencji odbiłoby się na jakości życia każdego z nas.

W sytuacji, gdy mamy do czynienia z bardzo liczną populacją, decydujemy się na przeprowadzenie badań w oparciu o jej część, którą określimy populacją próbną, lub krócej - próbką. Jeżeli dobór elementów do próby z danej populacji generalnej spełnia konieczne wymagania, wówczas wyniki uzyskane z badań próbnych można odnieść do całej populacji. Należy podkreślić, że oprócz liczności elementów tworzących zbiorowość generalną, których zbadanie byłoby bardzo kosztowne i wymagałoby dużo czasu, spotykamy sytuacje, gdy takie badanie jest niemożliwe z praktycznego punktu widzenia. Wyobraźmy sobie badanie jakości towarów, które muszą przejść odpowiednie testy, zanim będzie można sformułować ocenę ich jakości. Testy te są niszczące, czyli, inaczej mówiąc, badany towar musi podlegać zniszczeniu - jest to warunek przeprowadzenia badań jakości. Wystarczy odwołać się do takich towarów, jak np. żarówki, świetlówki, opony samochodowe. Żadna rozsądnie zachowująca się firma produkcyjna nie zgodzi się nu zbadanie jakości, jeżeli cała partia towarów (w naszym rozumieniu jest to populacja generalna) musiałaby być zniszczona. Znaczenie badań opartych na populacji próbnej (próbie) nie wymaga dalszych uzasadnień. Należy jedynie podkreślić, że badania oparte na analizie elemen-lów populacji generalnej nazywamy niekiedy badaniami pełnymi lub wyczerpującymi. Badania na podstawie próby określamy jako badania częściowe (czasem: badania próbne).