ScannedImage 45

Struktura rewolucji naukowych

paradygmatu. Jeszcze przed urodzeniem Newtona „nowa nauka” stulecia zdołała odrzucić arystotele-sowskie oraz scholastyczne wyjaśnienia odwołujące się do istoty ciał materialnych. Powiedzenie, że kamień spada, bo ze swojej „natury” dąży on do środka wszechświata, zaczęto traktować jako tauto-logiczny wybieg werbalny, choć poprzednio brano je poważnie. Odtąd cała rozmaitość jakości zmysłowych — w tym barwy, smaki, a nawet ciężary — tłumaczona być miała w kategoriach kształtu, wielkości, położenia i ruchu elementarnych cząstek materii. Przypisywanie atomom jakichś innych własności uznawano za nawrót do okultyzmu, a więc coś nie mieszczącego się w ramach nauki. Molier dobrze uchwycił ducha tego nowego podejścia, kiedy drwił z lekarza, który tłumaczy usypiające działanie opium, przypisując mu „siłę usypiania”. W drugiej połowie XVII wieku wielu uczonych mówiło natomiast, że okrągły kształt cząstek opium pozwala im koić nerwy, po których się poruszają¹.

W okresie wcześniejszym wyjaśnianie w kategoriach ukrytych jakości stanowiło integralną część twórczej pracy naukowej. Jednak \v XVII stuleciu zaufanie do wyjaśnień mechanistyczno-korpusku-lamych okazało się dla szeregu dyscyplin niezwykle owocne, wyzwoliło je od problemów, które nie znajdowały powszechnie akceptowanych rozwiązań, i podsunęło w ich miejsce inne. Na przykład w dynamice trzy prawa ruchu Newtona są wynikiem nie tyle nowych doświadczeń, ile raczej próby reinterpretacji dobrze znanych obserwacji w kategoriach ruchu i oddziaływań pierwotnie neutralnych cząstek. Rozpatrzmy jeden konkretny przykład. Ponieważ cząstki neutralne mogły oddziaływać na siebie tylko bezpośrednio, mechanistyczno-korpus-kularny pogląd na przyrodę skierował uwagę uczonych na nowe zagadnienie badawcze -— zmianę ruchu cząstek wskutek’ zderzenia. Kartezjusz dostrzegł ten problem i podał pierwsze przypuszczalne rozwiązanie. Huyghens, Wren i Wallis opracowywali go dalej, częściowo w drodze eksperymentalnej (doświadczenia ze zderzającymi się ciężarkami wahadeł), lecz głównie stosując do tego nowego problemu dobrze znane uprzednio charakterystyki ruchu. Wyniki ich badań zawarł Newton w trzecim prawie ruchu: równe sobie „działanie” i „przeciwdziałanie” to zmiany ilości ruchu dwu zderzających się ciał. Ta sama zmiana ruchu jest podstawą definicji siły dynamicznej, zawartej implicite w drugim prawie Newtona. W tym wypadku, podobnie jak w wielu innych w wieku XVII, paradygmat korpuskularny zarówno wysunął nowy problem, jak i dostarczył znacznej Części jego rozwiązania².

Chociaż prace Newtona dotyczyły w większości zagadnień postawionych przez mechanistycz-no-korpuskulamy pogląd na przyrodę i ucieleśniały jego standardy, to jednak paradygmat, jaki

187

1

Na temat teorii korpuskulamej zob.: M. Boas, The Establishment..., dz. cyt., s. 412-541. Na temat wpływu kształtu cząstek na smak zob.: tamże, s. 483.

2

R. Dugas, La mecaniąue..., dz. cyt., s. 177-185, 284-298, 345-356.