ScannedImage 15

Struktura rewolucji naukowych

mi paradygmatów wynikającymi z pojawiania się nowych teorii.

Pamiętając o tym, że w nauce nie da się w sposób kategoryczny odgraniczyć faktów i teorii, odkrywania i wymyślania, nie powinniśmy się dziwić, że treść niniejszego rozdziału pokrywać się będzie częściowo z treścią poprzedniego. (Niewiarygodne przypuszczenie, że Priestley najpierw odkrył tlen, a Lavoisier następnie go wymyślił, ma w sobie coś frapującego. Dotychczas mówiliśmy o odkryciu tlenu; niebawem zajmiemy się tlenem jako pomysłem teoretycznym.) Analiza wyłaniania się nowych teorii pogłębi zarazem nasze rozumienie sposobu dokonywania odkryć. Jednakże pokrywanie się to nie to samo co identyczność. Tego rodzaju odkrycia, jakie omówiliśmy w poprzednim rozdziale, nie były, przynajmniej brane z osobna, przyczyną takich zmian paradygmatów, jak rewolucja kopemikańska, newtonowska, einsteinowska czy też rewolucja chemiczna. Nie były one również wyłączną przyczyną nieco mniejszych — bo bardziej specjalistycznych — zmian paradygmatów związanych z falową teorią światłą, mechaniczną teorią ciepła czy też elektromagnetyczną teorią Maxwella. W jaki więc sposób tego rodzaju teorie pojawiać się mogą w wyniku rozwoju nauki normalnej, która dąży do nich w jeszcze mniejszym stopniu niż do odkrywania zasadniczo nowych faktów?

Jeśli uświadomienie sobie anomalii jest istotnym czynnikiem warunkującym odkrywanie nowego rodzaju zjawisk, nie powinniśmy się dziwić temu, że analogiczna, tylko pogłębiona świadomość jest wstępnym warunkiem wszelkich dopuszczalnych zmian teorii. Pod tym względem świadectwa historyczne są, jak sądzę, zupełnie jednoznaczne. Stan astronomii Ptolemeuszowej był skandalem już przed ogłoszeniem prac Kopernika¹. Wkład Galileusza do badań nad ruchem był ściśle związany z ograniczeniami teorii Arystotelesa, na które wskazali jej scholaslyezni krytycy². Nowa teoria światła i barw Newtona zrodziła się z odkrycia, że żadna z istniejących przedparadygmatycznych teorii nie była w stanie wyjaśnić długości widma, a teoria falowa, która zastąpiła Newtonowską, wyłoniła się z rosnącego zainteresowania anomaliami, do jakich na gruncie tej ostatniej prowadziły zjawiska dyfrakcji i polaryzacji³. U podłoża termodynamiki leżał konflikt między dwiema istniejącymi w wieku XIX teoriami fizycznymi, natomiast

' Alfred R. Hall, Rewolucja naukowa 1500-1800. Kształtowanie się nowożytnej postawy naukowej, przel. T. Zembrzuski, PAX, Warszawa 1966, s. 33.

²    Marshall Clagett, The Science of Mechanics in the Middle Ages, Madison, Wis. 1959, cz. II-III. Alexandre Koyre w swoich Etudes Galileennes (dz. cyt.), zwłaszcza w tomie I, wskazuje na szereg elementów średniowiecznych w myśli Galileusza.

³    O Newtonie piszę w pracy: Newton’s Optical Pa-pers, w: I.B. Cohen (red.), Isaac Newton’s Papers and Letters in Natural Philosophy, Cambridge, Mass. 1958, s. 27-45. Na temat preludium teorii falowej zob.: E.T. Whittaker, dz. cyt., 1.1, s. 94-109; W. Whewell, dz. cyt., t. II, s. 396-466.

127