ScannedImage 6

aoKiaanym szmeern \u. zo), na Którym są zaznaczone tyiKO główne kościoły i łączące je ulice. Ulice te tworzą gwiazdę rozchodzącą się promieniście od bazyliki Santa Maria Maggiore w kierunku rozmaitych kościołów — in syderis jormam. Ten-gwiaździsty plan zapoczątkował nieporozumienia odnośnie do rzeczywistego celu tego układu, który był w istocie odmienny od gwiaździstych koncepcji miasta renesansowego.

Pierwsze uwagi 3omenico Fontany 1589) na temat nowoczesnego wytyczania ulic

Poszukiwania mające na celu odnalezienie oryginalnych planów architekta pozostały niestety bezskuteczne; być może plany te nigdy nie istniały. W pracy Domenico Fontany na temat projektów, wykonywanych pod protektoratem Sykstusa V jest tylko kilka krótkich uwag o „ulicach przebitych przez naszego pana”. Określają one jednak po raz pierwszy punkt widzenia, który następnie zadecydował o planowaniu ulic nowoczesnego miasta. Jest to wystarczającym powodem, aby zacytować niektóre z uwag Fontany. " Rozpoczyna on ogólnym omówieniem problemu:

„Pan nasz, pragnąc ułatwić dojście do świętych miejsc Rzymu tym, którzy z pobudek religijnych lub w wyniku złożonych ślubów, przyzwyczajeni są do częstego tych miejsc odwiedzania. a zwłaszcza do siedmiu kościołów tak bardzo słynnych z wielkich odpustów i relikwii, przebił wiele nad wyraz wygodnych i prostych ulic w licznych punktach miasta. W ten sposób wychodząc z każdego miejsca w Rzymie można dostać się w prawie prostej linii pieszo, konno lub pojazdem do tych słynnych świątyń.”

Kierunek tych ulic zachowano, bez względu na wiele napotkanych trudności w postaci przeszkód naturalnych lub budynków, które zostały usunięte z drogi. Równocześnie Sykstus zdawał sobie doskonale sprawę z bajecznej różnorodności rzymskiej topografii i wykorzystywał „jej różne i rozmaite perspektywy... dla oczarowania zmysłów”.

„Obecnie, niesłychanym rzeczywiście kosztem i w zgodzie z duchem tak wielkiego księcia (Sykstusa), przedłużył on ulice z jednego końca miasta do drugiego, nie zważając ani na wzniesienia, ani na doliny, jakie musiały one przecinać; ścinając jednak te pierwsze i wypełniając te drugie sprowadził

¹¹ Następne cytaty z Della Transportatione delt* Obeltsco Vaticano et delle Fabriche di Nostro Sięinore Papa Sisto V, fatto dal Cav. Domenie o Fontana. Architetto di Sua Santila. Libro Primo (Rzym 1560). Zostały przetułmaczone przez dr James S. Ackermana.

on je do poziomu łagodnych równin i uroczych okolic; odsłaniając w wielu punktach, przez które przebiegały, najniżej położone dzielnice miasta, z ich różnymi i rozmaitymi widokami; tak że poza sprawami dewocji dostarczają one obecnie przyjemności zmysłom.”

W kilku słowach Fontana przedstawia podstawowe zamierzenia Sykstusa. Dwie trzecie Rzymu położone było wewnątrz murów Aureliana. Z obszaru tego okolice górzyste o najlepszym klimacie, były praktycznie biorąc nie zamieszkałe i rzeczywiście z trudem do zamieszkiwania się nadawały. Nie było tam niczego poza ,.kilkoma wieżami kościelnymi z okresu średniowiecza, wystającymi spoza dawnych bazylik. Cały ter opuszczony obszar wydawał się przeznaczony na zawsze dla modłów i ciszy. Jedynymi miejscami zamieszkałymi były klasztory i kilka porozrzucanych na terenie szop”.¹²

Te właśnie wzgórza dawnego Rzymu, wystawione na wiatry Kampanii i rozciągające się od Pincio na północnym wschodzie aż do Eskwilinu, Kwirynału, Viminalu i Caelius, usiłował Sykstus uczynić na powrót dostępnymi. W tym celu zabrał się natychmiast do pracy nad ulepszeniem istniejącej sieci prostych dróg, aby uczynić z nich złożony system miejskiego transportu.

„Pragniemy teraz na nowo ożywić miasto, gdyż te nowe ulice, tłumnie nawiedzane, umożliwiają powstanie dużej ilości domów i sklepów, w miejscach gdzie to uprzednio było utrudnione przez częste zakręty drogi.”

Zgodnie z praktyką średniowiecza stosowaną przy zakładaniu miast, Sykstus popierał ruch budowlany przez nadawanie rozmaitych przywilejów. Jeden z jego biografów ^u notuje, że siostra Sykstusa, Donna Camila, zdając sobie jasno sprawę z opłacalności handlu, wybudowała szereg sklepów w okolicach Eskwilinu, w pobliżu bazyliki Santa Maria Maggiore. i sklepy te następnie wynajmowała z dużym zyskiem.

Zmiany w mieście były tak wielkie i szybkie, że pewien ksiądz wróciwszy do Rzyrnu po śmierci Sykstusa stwierdził, żc z trudem może rozpoznać to miasto: „Wszystko wydaje się nowe; budynki, ulice, place, wodotryski, akwedukty, obeliski”.¹⁴

^ł* L. von Pastor, D«> Startt Rom su Ende der Renaissance, str. 102. ^,ł HUbner, Sinus V, vol. II, str. 137.

^,,ł „Lettere dl Angelo Grillo, Venezia, 1612” cytowane przez Antonio Muńoza w jego pracy Domenico Fontana, Rzym 1914, str. 39.

121