ScannedImage

XIV. EGIPT, TEYPOLIS I BAEQA ZDOBYTE

Strategiczna pozycja Egiptu, leżącego tak niebezpiecznie blisko zarówno Syrii, jak i al-Higazu, żyzność jego gleby rodzącej ziarno, która uczyniła ten kraj spichlerzem Konstantynopola, fakt, że jego stolica Aleksandria była bazą floty bizantyjskiej i że kraj ten był bramą do dalszych obszarów Afryki Północnej — wszystkie przytoczone wyżej powody już w dość wczesnym okresie ekspansji zwróciły pożądliwe oczy Arabów w kierunku doliny Nilu.

Podbój Egiptu przypada raczej na okres systematycznych wypraw niż przypadkowych najazdów. Szukając nowych terenów, gdzie mógłby przyćmić swego znakomitego rywala Halida, 'Amr ibn al-'As, który za czasów gahilija odbył niejedną wyprawę karawanową do Egiptu i był dobrze obeznany z tamtejszymi miastami i drogami >, wykorzystał obecność 'Umara w Jerozolimie, aby zabezpieczyć sobie na pół oficjalne upoważnienie do zorganizowania wyprawy przeciwko starożytnemu krajowi faraonów. Jednakże kiedy 'Umar powrócił do Medyny i zasięgnął rady u 'TJtmana i innych, którzy wskazali mu na ryzyko i niebezpieczeństwa z tym związane, wysłał posłańca, aby zatrzymać pochód. Wiadomość od kalifa, jak wiemy, dotarła do 'Amra na krótko przed przekroczeniem granicy egipsko-palestyńskiej, ale ten, przeczuwając jej niepomyślną treść i mając w pamięci uprzednią instrukcję 'Umara: „Jeśli mój list, nakazujący ci zawrócić z Egiptu, dotrze do ciebie przed wkroczeniem na jakiekolwiek jego terytorium, wtedy zawracaj: ale jeśli wkroczysz do kraju przed otrzymaniem mego listu, wówczas prowadź akcję dalej i proś Allacha o poru oc^{il 2}. 'Amr nie otworzył tego listu, aż dotarł do ał-'Ariś (grudzień 639). 'Amr był Qurajszytą, miał 45 lat, ognisty temperament, był bojowy, wymowny i bystry. Miał już na swym koncie podbój Palestyny na zachód ol Jordanu-Eola, którą miał odegrać później w zagarnięciu kalifatu dia swego serdecznego przyjaciela Mu'awiji, przyczyniła się do uznania go za „jednego z czterech arabskich geniuszów (dukat) politycznych islamu" ’. Droga, którą udał się wraz ze swymi 4 tys. jeźdźców, była tym samym bitym szlakiem wzdłuż wybrzeża, którym kroczył Abraham, Kambyzes, Aleksander, Antioch, Święta ^{1 2 3}

Rodzina, Napoleon i Dżamal Pasza. Była ona międzynarodowym szlakiem starożytnego świata, łączącym jego najważniejsze ośrodki cywilizacji *.

Pierwszym ufortyfikowanym miejscem, na które natrafiła kolumna arabska w połowie stycznia 640 r.^{4 5}, było Peluzjum (al-Farama’), klucz do wschodniego Egiptu. Mniej więcej po miesięcznym oporze miasto padło, a jego fortyfikacje, prawdopodobnie nie naprawiane od czasu niedawnej inwazji perskiej (616), zostały zrównane z ziemią. Bilbajs (Bilbls lub Balbis), leżące na północnym wschodzie od Kairu, padło następne, a inne miasta poszły jego śladem. W końcu silny zamek Babylon⁶ (Babiljun), po przeciwnej stronie wyspy ar-Rawda na Nilu, zagrodził dalszą drogę. Cyrus (arab. al-Muqawqis), który od czasu ponownego zaboru tego kraju w 631 r. przez Herakliusza występował jako patriarcha Aleksandrii i cesarski przedstawiciel administracji cywilnej, pośpieszył do Babylonu wraz z wojskiem pod dowództwem Augustalisa Teodora. 'Amr rozłożył obóz pod Babylonem oczekując właściwego momentu i nadejścia posiłków. Wkrótce nadeszły, prowadzone przez az-Zubajra ibn al-'Awwama, słynnego Towarzysza Proroka. W ten sposób wojska arabskie zwiększyły się do około 10 tys. ludzi. Miały one zmierzyć się z armią bizantyjską składającą się z około 20 tys. ludzi, nie licząc garnizonu fortecy mającego około 5 tys. żołnierzy. W czasie oblężenia Babylonu 'Amr atakował 'Ajn Sams ⁷ w lipcu 640 r. Bizantyjska armia została zupełnie rozgromiona. Teodor uciekł do Aleksandrii, a Cyrus zamknął się w Babylonie. Arabowie parli do oblężenia, mimo że nie mieli żadnych technicznych ani mechanicznych środków do zlikwidowania tego fortu. Zdradziecki Cyrus starał się potajemnie przekupie oblegających, lecz mu się to nie udało. Jak zwykle, zaoferowano do wyboru: islam, okup lub miecz. Słowa wypowiedziane ustami posłów Cyrusa pozwalają nam podsumować wrażenie, jakie wywarli na nich Arabowie:

Widzieliśmy ludzi, dla których śmierć wszystkim razem i każdemu z osobna jest milsza od życia, a skromność od wybitności, dla żadnego z nich świat ten nie ma najmniejszego powabu. Siadają nawet na ziemi i nie jadają inaczej, jak tylko na swoich kolanach. Ich wódz [amir] jest podobny do każdego z nich. Ludzi niskiego stanu nie można odróżnić od warstw wyższych ani też pana od niewolnika. A gdy nadchodzi czas modlitwy, żaden z nich nie stara się być nieobecny, wszyscy myją swoje kończyny i pokornie modlą się³.

Cyrus, prosząc o parlamentariuszy, którzy mieli spotkać się z nim na ar-Rawda celem omówienia pokoju, oburzył się na wieść, że na ich czele stoi Murzyn, 'Ebada ibn as-Samit. Jak zawsze zaproponowano do wyboru trzy możliwości. Cyrus zgodził się płacić daninę i pośpieszył do Aleksandrii, aby przedłożyć warunki cesarzowi. Nie były one przyjemne dla Herakliusza, który oskarżył swojego biskupiego wicekróla o zdradę i zesłał go na wygnanie.

137

1

Ibn ’Abd al-Hakain, FutiiU Mim, wyd. C. C. Torrey, New Haven 1922, s. 53.

2

¹ Al-Ja'qubi, t. II, s. lt;Ś n.; por. Ibn 'Abd al-Hakam, s. 56-57; J. Wellliansen, Skizzen und Yorarbeilen, t. YI, Prolegomena sur dllesten Geseh-ichte des Islams, Berlin 1809, s. 93.

3

Ibn Ka-ęar, al-Isdba fi tamiiz as-sahaba, t. V, Cairo 1907, s. 3.

4

   Patrz Olmstead, Eistory of Palestine, s. 44-48.

5

   Ta, jak również i inne daty podboju Egiptu nie są pewne. At-Tabari, 1.1, s. 2592, wiersz 16, podaje Rabi' I, 16 (kwiecień 637) jako datę podboju Egiptu; por. Ibn 'Abd al-Hakam, s. 53, 58.

6

* Patrz A. J. Butler, The Arab Conguest of Egypt, Osford 1902, s. 245-247.

7

’ Dosłowne znaczenie „źródło słońca", starożytny Heliopolis, On (On) ze Starego Testamentu i napisów hieroglificznych.

³ Ibn 'Abd al-l.Iakam, s. 65.