SDC17022

I

I

HANS-GEORG STEPHAN

Ryc. 19. Coppengrave, Dolna Saksonia. Duży puchar zdobiony stemplem obrotowym z mocno wypalonej ceramiki siwej z miejscowej pracowni z XV w.;

N iepublikowane

Abb. 19. Coppengrave, Niedersachsen. GroBcr rollstempc-toerzierter Pokal aus klingend barter grauer Irdenware. Erzeugnis der lokalen Tópferei des 15. Jhs.; Unpubliziert

Ryc. 20. Penig. Saksonia. Naczynie w kształcie sakiewki, z badań w ratuszu; Badania W. Schwabenicky, fot. Y. Hoffmann

Abb. 20. Penig. Sachsen, Krause der Falke-Gruppe aus dem Rathaus; Grabungcn von W. Schwabenicky, foto Y. Hoffmann

nieco dalej od miejsca znalezienia, tj. na Dolnym Śląsku lub na pograniczu z Łużycami. W XV w. prosto zdobione puchaiy cylindryczne nie były zbyt częste, niemniej jednak należą do form typowych dla tamtych czasów. Występowały przede wszystkim na terenach położonych na wschód od Wezeiy i najwyraźniej były produkowane w wielu warsztatach garncarskich.

Dla omawianej problematyki pewne znaczenie mają także naczynia z innych surowców. W XV w. pucharki szklane typu „czeskiego" były produkowane w dużych ilościach nie tylko na terenie Czech, ale także, w wielu wariantach, w leśnych hutach szkła na obszarze od Wezery do Śląska. Jednakże w XV w. cylindryczne formy prawie nie występują. Może tu więc chodzić tylko, co widać na przykładzie falowanej stopki pucharu cylindrycznego typowej dla kamionki grupy Falkego, o pewną zbieżność w wykonaniu uproszczonej, cylindrycznej formy w innym materiale. Należy także zwrócić uwagę na gotyckie szklane pucharki z wybrzuszoną w górnej części i wystawną formą, będące wzorem dla pucharów gruszkowych czy maczugowatych grupy Falkego (Keulenbecher), które przy swoich 10% stanowią drugą co do częstotliwości formę bogato zdobionej ceramiki łużyckiej. Puchary są przy tym najbardziej rozpowszechnioną formą podstawową w odniesieniu do wystawnych, reprezentatywnych naczyń grupy Falkego, jak np. puchary w kształcie buta (Trip-penpokale) czy szczególnie wystawne i indywidualnie wykończone puchary baniaste z filigranem z Kopenhagi i Zeitz. W tym ostatnim przypadku można

dowych wyrobów późnośredniowiecznego warsztatu produkującego kamionkę, to w naszym przypadku chodzi jednak o regionalną formę wschodniosak-sonsko-śląską, która w swoim podstawowym wariancie wywodzi się prawdopodobnie ze zwykłych dzbanów glinianych. Formy takie znaleziono w Gubinie, Chociebużu (Cottbus), Budziszynie, Freibergu w Saksonii, a także w Witkowie na Dolnym Śląsku i we Wrocławiu. Znaczące zwiększenie regionalnych odmian dzbanów baniastych z nowych odkryć z terenów Śląska i Łuzyc wyraźnie wskazuje, w kwestii pochodzenia kamionki, na grupę Falkego.

Dzbany mają szczególne znaczenie dla wydzielenia rejonu pochodzenia bogato zdobionej kamionki gotyckiej. Okazy zliczane do „grupy Falkego" są w szerszym sensie formalną i dekoracyjną kontynuacją

m

w®

jpokale" grupy Falkego należą prawdopo-^ _tCg_Q samego kontekstu co inne naczynia

,_ewa£ wykonanie na konkretne zamówienie

*^,ie buta, które szczególnie od czasów rene^ * ® _taj_t ceramiczne, jak i szklane, stanowiły ulu-drobiazgi stołowe. W wydaniu ceramicznym po). XV w. stosunkowo rzadkie. Trochę po-^nywalny do form z wczesnego XIV/XV w. może JjJwiujlepszym razie fragment stopki antropomor-_fi^_nego naczynia z Coppengrave (ryc. 3).

Wfiód pucharów „grupy Falkego” można wyróż-£ zarówno mniejsze, poręczne egzemplarze o pro--0 kształcie, jak też większe z wielokrotnie dzieją stopką, jak w przypadku naczyń z metalu, i oka-jjjymi nalepianymi aplikacjami, częściowo także gjjowane i z dołączonymi elementami metalowymi gy pokrywką. Niektóre, wystawnie wykonane puchary mniej lub bardziej odbiegają formą od dotychczas znanych, np. naczynia z wieży w Witkowie (Ka-lagate 1994, ryc. 4,7), czy antropomorficzne naczynie, przedstawiające kobietę w długich szatach, pochodzące z pałacu królewskiego w Budzie (Holi 1955). Puchary były formą ponadregionalną, przy czym egzemplarze o prostej dekoracji, kształtem porównywalne z typowymi naczyniami „grupy Fal-kego”, występują w XV w. także przede wszystkim oa wschód od Wezery. Przytaczam tu jedynie przykłady z warsztatów z Coppengrave i z Brunshausen koło Bad Gandersheim, pochodzące przypuszczalnie z pracowni w najbliższej okolicy (ryc. 19).

Niewielkie pucharki w kształcie sakiewki (ryc. 20) stanowią prawie 10% naczyń „grupy Falkego”. Były to tanie, mniej okazałe, poręczne formy przeznaczone do użytku codziennego, dekorowane tylko za pomocą stempla obrotowego lub pojedynczego. Uzeba je uznać za najprostsze z późnogotyckich naczyń kamionkowych „grupy Falkego”, z wyraźnymi odpowiednikami w popularnej ceramice późnośredniowiecznej. Uderzające jest, że połowa przedstawionych przez H. Rodego (1999, s. 52) pucharków w kształcie sakiewki to zła jakościowo kamionka, zaliczona przez niego do zwykłych wyrobów glinianych. Tb może wskazywać, że wykonano je w warsztatach nieprzygotowanych do produkcji kamionki, tak pod względem surowcowym, jak i technologicznym. Pucharki te, najczęściej w formie dobrze wypalonych wyrobów glinianych, rozprzestrzeniały się na terenach od południowych Niemiec i Hesji poprzez Frankonię, TUryngię, aż do Śląska. Najbardziej oddalonym od miejsc produkcji stanowiskiem, gdzie znaleziono pucharki w kształcie sakiewki z grupy Falkego jest Lubeka.

Jeszcze mniejszy zasięg występowania wykazują dzbany baniaste (ryc. 21), dotychczas relatywnie rzadkie. Mimo że mieszczą się one wśród standar-

Ryc 21. Budziszyn. Łużyce. Typowy dzban baniasty „grupy Falkego” z XV w., odpad produkcyjny z miejscowej pracowni; Wg H. Rodego 1999 Abb. 21. Bautzen, Lausitz. Typisdier haochiger Krug der Falke-Gwppe aus Wrrkstadtbruch cioer Tópferd des 15. Jhs.; Nach H. Rode 1999