75278 SDC17015

HANS-GEORG STEPHAN

b

Ryc. 2. Północna Hesja. Dzbany antropomotficzne z XIII w.: a - czerwono angobowana protokamionka; b - ceramika szara; Niepublikowane (a), wg H.-G. Stephana 1982a (b) Abb. 2. Nordhessen. Anthropomorphe Kriige des 13. Jhs.: a - iw engobiertes Faststeinzeug; b - grane Irdenware; Unpubliziert (a), nach H.-G. Stephan 1982a (b)

Ryc. 3. Coppcngnwe, Dolna Saksonia. Kamionkowy dzban twarzowy ze szkliwem ołowiowym, późnośredniowieczny produkt miejscowe; pracowni; W g H.-G. Stephana 1992 Abb. 3. Coppengraac, Niedersachsen. Bieigiasierter DoppetgeńChrikrug aus der ottbchen Tópferei; Nach H.-G. Stephan 1992

towy tego zjawiska przypada na XIII i 1. poi. XIV w. (ryc. 4). Od ok. 1400 r. wytwarzane były seryjnie ręcznie formowane dzbany twarzowe (ryc. 5), przede wszystkim przez garncarzy z Waldenburga. W Sieg-burgu, najważniejszym centrum wytwarzania kamionki w średniowiecznej Europie, stwierdzono pojedyncze występowanie w XV w. naczyń z mocno stylizowanymi, ręcznie formowanymi podobiznami twarzy a także, już w większych ilościach, naczyń z małymi i średnimi modelowanymi aplikacjami (ryc.

6; Klingę 1972). W niektórych przypadkach, jednakowoż nie w odniesieniu do wszystkich ośrodków produkcji kamionki, można wnosić, że w końcu XV w. pojawiła się nowa tendencja zdobnicza. U schyłku XV w. rozpoczęła się w Raeren i okolicy masowa produkcja ręcznie formowanych, skromnych, ale wywierających wrażenie dzbanów twarzowych (ryc. 7).

Z tej masy jednakowej i prostej późnośredniowiecznej kamionki można wyodrębnić stosunkowo homogeniczną grupę wyrobów, zarówno w sensie formalnym, jak i w odniesieniu do przebogatej dekoracji. Grupą tą zajął się kompleksowo Otto von Falkę (1907). Chodzi tu w przeważającej części o rzadko występującą kamionkę średnio- i ciemnoszarą w przełomie, z czerwono-ftoletowo-brązową, żelazową angobą i przeważnie błyszczącą, z rzadka matową glazurą. Charakterystyczne dla tej grupy

_baDania NAD CERAMIKA

„GRUPY FALKEGO”

Ryc. 4. Zamek Bećrwalde. Dzban ze szkliwem ołowiowym z późnego XIII-wczesnego XIV w., prawdopodobnie produkcji saskiej; niepublikowane Abb. 4. Burg Bećrwalde. Bleigiasierter Krug des spaten 13. bis 14. Jhs., mutmafilich sachsische Produktion; Unpubiiziert

kamionki późnośredniowiecznej jest występowanie pucharów cylindrycznych, pucharów w kształcie gruszki czy w kształcie sakiewki, dzbanów baniastych i szczególnych wystawnych form (tyc. 8-11). Zdobiono je bogatym ornamentem stempelkowym i reliefami figuralnymi - najczęściej antropomorficzny-mi. Według H. Rode (1999; 2000) dekoracje te są formowane swobodnie, przy czym nie wyklucza on modelowania twarzy i późniejszej precyzyjnej obróbki. Znamienne, że nie znamy identycznych aplikacji. Rzeczą zupełnie niezwykłą jest malowanie kamionki. Przykłady znamy tylko ze słabo poznanego XIV-wiecznego warsztatu garncarskiego z Żytawy (Zittau). Przypisanie tej ceramiki pracowni w Drei-hausen koło Marburga w Górnej Hesjii, ważnego ośrodka produkcji kamionki w średniowieczu i czasach nowożytnych, zawdzięczamy Ottonowi von Falkę (Schomber 1997, tam literatura). Thkie przyporządkowanie, wynikające ze stanu badań z ok. 1900 r., jest zrozumiałe, zważywszy, że kamionka z Dreihausen odznacza się podobnymi przekrojami i porównywalną czerwonawą angobą. Już jednak młocfy historyk sztuki i badacz ceramiki Konrad Strauss (1925), po swoich badaniach wykopaliskowych, wyraził wątpliwości dotyczące owego przyporządkowania. Walter von Molthein (1909) był skłonny zahczyó m m wyobrażenie słowiańskiej twarzy" do hipotetycznej

Ryc. 5. Waidenburg, Saksonia. Kamionkowy dzban twarzowy z XV w.; Wg T Nawrolskiego 1989 Abb. 5. Waidenburg, Sachsen. Steinzcugkrug des 15. Jhs. mit Rollstempeldekor und Applikationen;

Nach T Nawrołski 1989

295