87258 SDC17032

HANS-GEORG STEPHAN

Ryc. 42 Fragmenty naczyń „grupy FaJJcego” z Europy Środkowowschodniej: a - Cedynia, klasztor b - Golczewo, zamek; c- Dobra Nowogardzka, zamek; d - Wrocław, ul. Więzienna 10-11;

Wg. T Nawrolskiego 1989 i H. Rodcgo 1999

Abb. 42 GefiiBfragmente der Falke-Gruppe aus Ostmitteleuropa: a - KJoster Zehden, b - Giilzow, c - Burg Daber, d -] Breslau, Więziennastr. 10-11; Nad) T Nawrołski 1989 und H. Rode 1999

Ryc. 43. Poznań-Ostrów Tumski. Fragment naczynia „grupy Falkcgo"; Wg T Nawrolskiego 1989 Abb. 43. Posen, Dominsel. GefaBfragmcnt der „Falke-Gruppe"; Nach T. Nawrołski 1989

ucho taśmowe, prawdopodobnie od dzbana i frag ment ścianki naczynia z typowym stemplem kwadra towym wypełnionym punktami. Do tej grupy moź też należeć fragment naczynia z Górnych Łuźyc (ryc 41), zidentyfikowany przez H. Rodego (1999, kat 78). Ih jasnoszara kamionka ukazuje w przełomie ziarna kwarcu wielkości 3 mm, maleńkie pory i nie wielkie resztki fioletowobrązowej angoby. Formal nie należałoby fragment ten zaliczyć do dzbanów Znajdujący się pod pogrubieniem relief ukazuje mężczyznę w koronie, bez brody, ale z długimi wło sami. Pierwotnie relief przedstawiał prawdopodob nie całą postać a zachowany fragment to tylko popiersie. Według H. Rodego relief został wymodelo wany ze ścianek naczynia, a korona i włosy zostały doklejone później.

Z Krosna Odrzańskiego znamy duże ilości średniowiecznych naczyń glinianych, m.in. z zamku księcia elektora (inf. S. Kałagate). Między nimi znajdują się 2 fragm. ścianek naczyń „grupy Falkcgo” z typową dekoracją stempelkową (ryc. 41). W tym kontekście należy zwrócić uwagę na fragmenty wykonane prawdopodobnie z miejscowej żółtej i szarej gliny, pokiyte dekoracją z pojedynczych stempli, co potwierdza, że wzór powierzchni bogato zdobionej kamionki łużyckiej nie był w tym rejonie odosobniony.

Ryc. 44. Zamek Bolesławiec nad Prosną. Dzban „grupy Falkego"; Wg A. Wicrstakow 1979 Abb. 44. Burg Bolesławiec an der Prosną. Krug der „Falke-Gruppe”; Nach A. Wicrstakow 1979

W rejonach graniczących ze Śląskiem od północy bogato zdobiona póżnogotycka kamionka łużycka jest najwyraźniej dużo młodsza. Rozproszone stanowiska występują w rejonie wybrzeża Morza Bałtyckiego i w doizeczu Odry. W klasztorze cysterek w Cedyni znaleziono duże ilości późnośredniowiecznej ceramiki, wśród której niewielka część pochodziła prawdopodobnie z Łużyc. W jej obrębie mieścił się fragment naczynia, prawdopodobnie dzbana z „grupy Falkego” (ryc. 42, b; Nawrolski 1989, s. 376). Na jego brzuścu stwierdzono nieregularne uporządkowanie stempli rombowych. W pobliżu ujścia Odry leżą zamki w Golczewie i Dobrej Nowogardzkiej (Nawrolski 1989, ryc. 1). Z Dobrej Nowogardzkiej pochodzi fragment prawdopodobnie ucha dzbana, a z Golczewa ułamek wysmukłego pucharka cylindrycznego (ryc. 42 a, c). Jako fragment pucharka cylindrycznego lub innego pucharu należy traktować fragment z zamku krzyżackiego w Działdowie (Nawrolski 1989, ryc. 1,5).

Z terenów późnośredniowiecznego Królestwa Polskiego możemy przytoczyć tylko dwa przykłady. Z Ostrowa Himskiego w Poznaniu pochodzi fragment pucharu lub wysmukłego pucharka cylindrycznego z ornamentem ze stempli kwadratowych wypełnionych punktami i aplikacja - twarz brodatego mężczyzny (ryc. 43). Na szczególną uwagę zasługują fragmenty dwóch (hebanów z zamku z Bolesławca nad Prosną (ryc. 44; Wicrstakow 1979). Jeden z tych relatywnie małych dzbanów jest bardzo podobny do egzemplarza z Wrocławia (ryc. 44). Ścianki obu naczyń noszą strefowy ornament stempli pojedynczych (kwadraty z czterema punktami i trójkąty) i podobi

zny twarzy brodatego mężczyzny.

Rzucająca się w oczy częstotliwość występowania dzbanów baniastych „grupy Falkego” jest najwyraźniej wspólną cechą obszaru Łużyc, Śląska i innych ziem Polski. Naczynia takie nie pojawiają się w innych rejonach, prawdopodobnie dlatego, że tego typu dzbany na terenach podlegających wpływom kamionki zachodnionicmieckiej nie były popularne. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że pucharki w kształcie sakiewki nie występują na terenie Śląska i generalnie na wschód od Odry. Wygląda na to, że terenem ich występowania jest Saksonia i Marchia Brandenburska. Thkże na terenach wschodniego rozprzestrzenienia oczywisty staje się związek między występowaniem tych form a poziomem życia. Wśród potwierdzonych stanowisk z kamionką mamy tam miasta, potem zamki i klasztory, brak natomiast do tej pory osiedli wiejskich. Na obecnym etapie badań wsi nie możemy jednak wykluczyć, że pucharki w kształcie sakiewki i wysmuklę pucharki cylindryczne okazjonalnie używane były także w środowisku wiejskim.¹

¹ Dziękujemy następującym instytucjom i osobom za udostępnienie informacji i niepublikowanych materiałów: Jena Beutmann (Drezno), Andreas Bccke (Freibcrg), Broun-schweigischcs Landesmuseum (Wolf-Dieter Steinmelz). Volker Demuth (Bergen), Werner Endrcs (Ratyzbona), Elsa Hihnel (Kominem), Yvcs Hoffmann (Drezno), Joanna Jcdłióska i Sławomir Kołagalc (Zielona Góra), Ulrich Lappc (Thbringuches Landesmuseum, Weimar), Gunter Ocuci (Gdrlitz), J. tron Richthofcn, Hołgcr Rode (Wei-ckcrsdorf). Erki Russów (Ihilin), Jerzy Piekalski (Wrocław), Dirk Schcldemantel (Drezno), Wolfgang Schwabc-nicky (Mittwolda), Malthias Wilhelm (Budziszyn).

327