16964 SDC17016

HANS-GEORG STEPHAN

Ryc 6. Siegburg, Nadrenia. Dzban twarzowy z XV w.; Wg E. Klingego 1972

Abb. 6. Siegburg. RhcinJand. Gęsichtskrug des 15. Jhs.; Nad) E. Klingę 1972

Ryc. 7. Akwizgran/Racren, Nadrenia. Flasza z wyobrażeniem twarzy z ok. 1500 r.; Wg H.-G. Stephana 1982a,b Abb. 7 Aachen/Raeren, Rheinland. Flasche mit Gęsichtsmaskc; Nach H.-G. Stephan 1982a, b

grupy frankońskiej, na co nie przytoczył jednak bezspornych argumentów. Do takiej konkluzji przywiodło go, prócz przemyśleń zgodnych z ówczesnym duchem czasu, prawdopodobnie powierzchowne podobieństwo ułamków ceramiki i glazury do kamionki z Creussen z przełomu XVII i XVIII w. Ze względu na wysoką jakość badanego materiału historyk sztuki H. Kohlhausen (1955) argumentował za uznaniem tegoż materiału za powstały w warsztacie miejskim nad środkowym Renem lub w Marburgu.

Z archeologicznego punktu widzenia po raz pierwszy zajął się omawianą grupą ceramiki intensywnie Imre Holi (1955, 1963, 1990). Znaczący wpływ na jego studia wywarły bogate odkrycia na terenie pałacu królewskiego w Budapeszcie. Katalog tych znalezisk opracował badacz garncarstwa J. Horschik (1971; 1978), który zajął się również problemem pochodzenia tejże ceramiki. Znamienne, iż nie zaliczył on w swojej pracy omawianej grupy do kamionki środkowo- i wschodnioeuropejskiej.

W tych samych latach również H.-G. Stephan zajmował się dość intensywnie problemem pochodzenia ceramiki zaliczanej do grupy Falkego. Dwa stwierdzenia miały tu podstawowe znaczenie: wDre-ihausen i Grossalmerode, gdzie na pewno od XVI w. produkowano technologicznie zbliżoną kamionkę w dużych ilościach, mimo prowadzonych od dziesięcioleci badań, znalezisk takiej ceramiki jak dotąd nie ma. To samo stwierdzono także na terenach za-chodnioniemieckich, do linii Wezery. Znaleziska koncentrowały się dalej na wschód, przede wszystkim w Saksonii i TUryngii, ale również na terenach zachodnich dzisiejszej Polski i dalej, w szczególności w tych regionach, które podlegały wcześniej niemieckim wpływom kulturowym (Holi 1963; Nawrol-ski 1989). Właśnie w związku z tymi obserwacjami można przypuszczać, że ośrodek produkcji kamionki musiał znajdować się w Waldenburgu lub innym wschodnim centrum produkcji kamionki na terenie Saksonii, Łużyc lub na Dolnym Śląsku. Dlatego leż

padania nad CERAMIKĄ „GRUPY FALKEGU'

Ryc. 8. Kopenhaga. Puchar „grupy Falkego”; Fot. Muzeum Narodowe w Kopenhadze Abb. 8. Kopenhagen. Pokal der „Falke-Gruppe”; Foto Nationalmuseum Kopenhagen

nie wykluczając wschodniej proweniencji, alternatywnie wzięto pod uwagę prawie nieprzebadane wówczas warsztaty produkujące kamionkę na terenie środkowej Nadrenii (Stephan 1983, s. 115). Ten wariant należało jednak odrzucić ze względu na zasięg występowania i kształt naczyń. Z hipotezą przypuszczalnej produkcji na Łużycach zapoznałem w latach 90. XX w. dwóch saskich badaczy ceramiki: Yves Hoffmana i Haralda Mechelka (Hoffmann 1995, s. 52, przyp. 10).

Datowanie O. von Falkego (1907), przyjmujące jako orientacyjny czas powstania naczyń 1. poł. XV w., zostało w międzyczasie potwierdzone archeologicznie. Wychodząc poza dotychczasowe publikacje, chciałbym w tym miejscu wspomnieć o znalezisku z Brunshausen, pochodzącym z warstwy powstałej w czasie pożaru z ok. 1420-1470 r. i mającym być może związek z przemarszem wojsk sasko-czeskich pod wodzą arcybiskupa Kolonii w 1447 r. W tym miejscu należy wymienić ułamek naczynia z Mittweidy (MW-07, znalezisko 1004), datowany przez prowadzących prace wykopaliskowe na czasy saskich wojen domowych (informacje udostępnione przez Y. Hoffmanna i W. Schwabenicky’ego). Dodajmy, że także znaleziska z Bergen w Norwegii pochodzą z warstwy sprzed pożaru z 1413 lub 1476 r., natomiast jeden fragment zalegał w warstwie spalenizny z 1702 r. (informacja od V. Demuth’a). Mimo że datowanie warstw pożarowych nie zawsze jest wolne od błędu, w tym wypadku mamy uzasadnione podejrzenia, że jest właściwe. Ib, że w wielu miejscach znaleziska zalegają w młodszych warstwach, wyjaśniane jest przemieszczeniem tychże. Zjawisko to można też wytłumaczyć późnym umieszczeniem w warstwach.

Ryc. 9. Szckesfehemir, Węgry, komenda Joannitów. Puchar w kształcie buta: a - zbliżenie, b - przekrój; Wg G. Sikłosicgo 1983 Abb. 9. StuhłweiBenburg, Ungam. THppenpokai aus der Johanniterkommende: a - Nflherung, b - Durchschnitt; Nach G. Sikiosi 1983

297