shils
1

30

element więzi narodowej, lecz nie jest to pochodzenie od wspólnego przodka. W przypadku społeczności pierwotnej najistotniejsze odniesienia stanowią pochodzenie biologiczne (pozorne lub rzeczywiste) i fakt zamieszkiwania na pewnym terytorium; w etnicznej samoświadomości zbiorowej zostają one rozdzielone i więź terytorialna staje się stosunkowo mało ważna. Narodowa samoświadomość zbiorowa odwołuje się do wspólnego pochodzenia od osób. które zamieszkiwał}' pewne terytorium, ale nie chodzi tu o sukcesję osób. których drzewo genealogiczne wywodzi się od rzekomego wspólnego przodka. Pierwotność genealogii w przypadku narodu nie polega na wspólnych biologicznych korzeniach, lecz raczej na pochodzeniu od osób, które zamieszkiwały określone terytorium. Więź narodowa ma zatem głównie terytorialny, a w znikomej mierze biologiczny charakter. Decyduje o niej nie tyle zamieszkiwanie na pewnym terytorium, ile pochodzenie od osób. które żyły na pewnym terytorium, łub przejęcie (fikcyjne. e>: post) tradycji zamieszkiwania na nim. nawet gdy faktycznie przodkowie niektórych członków danego narodu osiedlili się tam niedawno. Jednostki uważają siebie za członków danej narodowej społeczności - narodu - albo z tej racji, iż urodziły się na danym terytorium, a ich rodzice także na nim żyli. albo dlatego że same na nim zamieszkały, choć ich rodzice urodzili się gdzie indziej. W obu sytuacjach decydującym elementem jest uczestnictwo w narodowej samoświadomości zbiorowej. W przypadku narodu jest to możliwe; jednostka może stać się ex post uczestnikiem tych tradycji. Ale nie może stać się w ten sposób członkiem rodu lub grupy etnicznej, chyba że dokona fałszerstwa.

Patriotyzm stanowi potwierdzenie znaczenia narodu. Jest to potwierdzenie znaczenia konkretnego społeczeństwa, zamieszkującego określone terytorium i odnoszącego się do niego w swoisty sposób. Jest to ..jego" kraj. Patriotyzm to miłość ojczyzny, oznaczającej to szczególne społeczeństwo i kraj. i to nie społeczeństwo w jego obecnej postaci i nie jakiekolwiek terytorium, lecz to szczególne społeczeństwo. ucieleśniające i symbolizujące swą przeszłość i przyszłość w tym .kraju.

Patriotyzm jako przejaw więzi narodowej stanowi swoiste wzmoc-: nienie społeczeństwa obywatelskiego. Społeczeństwo obywatelskie nie

łj mogłoby istnieć bez znacznej dozy patriotyzmu. Podobnie jak obywa-telskość, potwierdza on wagę całego społeczeństwa. Jednak pod

fArPic rzzfi    z

pewnymi względami różni się od postawy obywatelskiej, objawiającej się w wyborach i zachowywaniu właściwej równowagi między sprzecznymi interesami i ideałami różnych sektorów, instytucji i jednostek, pomiędzy którymi trzeba dokonywać wyborów' lub które są łączone i harmonizowane za sprawą wyborów.

Istnieją inne jeszcze znamiona narodu czy też odniesienia narodowej samoświadomości zbiorowej, takie jak wspólny język, wspólna tradycja kulturowa, dzieła literackie i wspólna historia, lecz wszystkie je łączy w znacznej mierze pierwotna więź dziedzictwa przodków i pochodzenia od mieszkańców określonego terytorium.

Więź narodowa i stanowiący jej potwierdzenie patriotyzm pociągają za sobą przywiązanie do szerszej, określonej terytorialnie, politycznej całości - kraju - której nazwa jest najczęściej tożsama lub ściśle związana z nazwą danego terytorium. Za sprawą terytorialnego odniesienia obywatelskiej samoświadomości zbiorowej społeczeństwo obywatelskie staje się zwykle jednym narodem.

Z patriotyzmu i więzi narodowej nie wynika z konieczności wrogość wobec innych społeczeństw narodowych czy państw narodowych. Przywiązanie do narodu nie musi automatycznie prowadzić do konfrontacji czy konfliktów z innymi narodami. Zważywszy jednak na nagminność konfliktów między państwami, których zarzewiem są ich „interesy”, uznać należy, że więź narodowa czy patriotyzm często stanowią źródła nieufności, niechęci i wrogości. Więź narodowa staje się nacjonalizmem.

Ć—'

Więź narodowa przekształcona w^; nacjonalizm może stanowić zagrożenie dla społeczeństwa obywatelskiego. Nacjonalizm jest pro-toideologiczny, w zintelektualizowanej postaci zbliża się do ideologii i czasem się nią staje. Nacjonalizm kieruje się ku innym społeczeństwom. lecz często domaga się wewnętrznej uniformizacji. Występuje przeciw pluralizmowi.

Nierówności hierarchiczne.

Władza, więzi terytorialne i obywatelskość

W społeczeństwie władza - zarówno prawomocna, jak i odwołująca się do przymusu — jest z konieczności nierówno rozdzielona. Władza jest władzą nad ludźmi i dlatego nieuchronnie pojawia się