skanowanie0002 (211)

82 NARRACJA JAKO SPOSÓB RO/UMII NIA $ WIATA

wiać się studia nad autonarracjami dotyczącymi pewnych specyficznych obszarów doświadczenia lub wydarzeń życiowych, na OferofT ża:

Riessman, 1993), ciąży (Talbot i in., [b.d.]), rozwodu (Riessman, 1991), specyficznych problemów zdrowotnych (Riessman, 1990) czy uwarunkowań aktywności politycznej kobiet (Bell, 1988; Ginsburg, 1989). Pojawiły się też ogólne koncepcje „rozproszonej” tożsamości narracyjnej, opisujące wie-lpić autonarracji, a więc też wielość icE bohaterów jako różnych możliwych obrazów siebie tej samej osoby (na przykład koncepcja różnych image McAdamsa.). Podobnie jak w głównym nurcie psychologii (por. Greenwald, Pratkanis, 1988; Jarymo-wicz, 1994, 2000), w zakres zainteresowania badaczy tożsamości powróciło klasyczne rozróżnienie Ja” przedmiotowego i, ja” podmiotowego, które w podejściu narracyjnym zostało zinterpretowane jako rozróżnienie - odpowiednio - bohatera i narratora danej historii (Mancuso, Sarbin, 1983; McAdams, 1985; Hermans, Kempen, 1993). Trend do „decentralizacji” struktury ,ja” rozwinął się w podejściu narracyjnym nawet dalej, obejmując ideą wielości nie tylko , ja” przedmiotowe (co wyraża się w istnieniu wielu bohaterów różnych autonarra-cji), ale też podmiotowe „ja” poznające, rozumiane jako narrator opowiadający daną historię/Wizja _,ja” jako interakcji różnych wewnętrznych głosów, z których każdy posiada własną, odmienną odpożo-stałych, perspektywę postrzegania (często łych samych) wydarzeń w życiu osoby, to właśnie tytułowe Ja” dialogowe (Hermans, Kempen, 1993).

Zarysowana wyżej ewolucja idei wiąże się z wykroczeniem poza paradygmat konstruk-cjonizmu poznawczego, dominujący dziś w głównym nurcie psychologii, i z przyję« ciem założeń konstrukcjonizmu społeczne*] go (Berger, Luckmann, 1983; Gergen, 1985)J który proponuje jedyne w swoim rodząju przedstawienie związków pomiędzy tym,] co osobiste, a tym, co społeczne. Inny waż*j ny krok w podejściu narracyjnym zostań uczyniony przez tych badaczy, którzy zde*j cydowali się analizować narracje jako dys-j kurs, wraz z wszystkimi tego konsekwedj cjami metod^ogicznymi (ńa ^pTzykład uwzględnieniem procesu współtworzenia narracji przez uezestnikówIntefakgjm^M ‘refycznymi (na przykład uwzględnieniem roli "kontekstu społecznego - lokalnego i global-l nego)rTożsamość jest itu ujmowana raczej jakl^^oces^iiż struktura, przy czym ak-| centujesięjej zmienne, sytuacyjne uwarunl kowania w bieżącej interakcji społecznej! Szczególnie oryginalne propozycje teora* tyczne wysunęli przedstawiciele tak zwa! nej psychologii dyskursywnej, łącząc™ w swych teoriach elementy zarówno kon<! strukcjonizmu poznawczego, jak i społecsM nego, a ponadto poszukujący dla swycla rozważań szerszego kontekstu w naukach! humanistycznych: od prac Wygotskiegol (1978, 1989) i Bąchtina (1970, 1983) po J przez fenomenologię społeczną i szkoła frankfurcką po nowsze i najnowsze kona cepcje zaliczane do paradygmatu post-j strukturalnego i postmodernistycznego* W niniejszym rozdziale podejmuję próbę! przybliżenia tej ewolucji idei, kładąc akcent!

² Jest to nurt teoretyczny, historycznie nawiązu-' jący do filozofii 1. Kanta, a w psychologii zapoczątkowany przez G. Kelly I wspólczodnie intensywnie rozwyany równlai w 1’nlsua (por. Kofta, i Doliński, 2000).

KONCEPCJE NARRACYJNI J in/SAMO$CI

Hfl koncepcje stosunkowo mnląj znane, to Bitt na podejścia społeczno-konatrukcjoni-Mnożni i dyskursywne. Na wstępie w skrócie przedstawiam narracyjne ujęcia tożsamo-liui, podzielające ogólne założenia konstruk-fflDnizmu poznawczego. Następnie staram ■ię pokazać, co nowego wnosi do tych za-lożoń i do myślenia o tożsamości analiza dyskursu oraz nurt określający się jako konstrukcjonizm społeczny, aby na koniec Ifttrzymać się dłużej na podejściu psychologii dyskursywnej, a zwłaszcza na akcentowanym przez nią pojęciu dialogu i wyłaniającej się stąd wizji dialogowego „ja”. W całym rozdziale staram się odnosić pre-luntowane koncepcje do ich możliwych za-itonowań praktycznych, znaczna ich część I iowiem powstała z mydlą o pomaganiu lu-i Iliom i obecnie utworzyła specyficzny nurt w psychoterapii i poradnictwie psychologicznym, zwany terapią narracyjną.

Mi

Narracja jako forma reprezentacji wiedzy: podejście konstrukcjonizmu poznawczego

3.1.1

Narracyjna strukturali/acj.i osobistych doświack /<*ri

Wśród różnych schematów pORHftWSiyęh organizujących ludzką, pureepąję są Ink

' -pmmassanm    ■ ■*

ż(| schematy naiTącyjno./ZachuTioniit to dowodnie belgijski psycholog Mii (1943/1963) wkrótce po tym, Jak Bl (1932) przekonał psychologów do i nia schematów jako takich. Mlcliott ponował osobom badanym poruszą]? figury geometryczne i uzyskiwał • • pPIJ nych konfiguracjach ruchów - opi«y, i rych były wykorzystywano ipontan kategorie narracyjne (np. mówiono, 1 to tak, jak gdyby jedna z figur „uoi ponieważ „przestraszyła ją" ta di Przedstawiciele podejścia nornicy) nogi» ner, 1986; Hermans, Kempon, 1993 bin, 1986) dostrzegąją w tym i w podoi studiach przesłankę dla tezy, iż ludzki tendencję do nadawania znaczenia i nic nie znaczącym „zdarzeniom" rlol cym figur geometrycznych i czynią to, tanicznie używając kategorii narraoyj mówią o relacjach przyczy n o w < v■ m k i wych, intencjach i działaniach.

Jak zademonstrowano w licznych I niach (Trzebiński, w tej kaiążco, po Trzebiński, 1992), schematy nurracyjm li schematy mąjące strukturę opow o przebiegu pewnych zdarzeń oraz o z. waniach, intencjach, uczuciach ich ni ników, są powszechnie stosowana | ludzi formą reprezentowania wiedzy i wiskach i podmiotach życia spoloczi wywierającą wpływ na sposób zupan wania, rozumienia i wykorzystywani wiedzy we własnym działaniu. Itóvi w odniesieniu do własnych dośwind takie narracyjne ich ustrukturullzow wydąje się być uniwersalną ludzką ton qją, a nawet potrzebą. Nąjbardziąj Je widoczno w wypadkach radzenia r przez ludzi z dramatycznymi przeżyci •lok przekonująco pokazały badania uolmhoi a i współpracowników (Pena