skanowanie0005 (126)

Monerą 93

3.3.2.

Bakterie (Bacteria)

3.3.2.1.

Występowanie

Bakterie są wszechobecne. Zasiedlają środowiska najrozmaitszych typów — od najwyższych szczytów górskich po oceaniczne głębiny. Oczywiście każde środowisko jest zasiedlone przez jemu właściwe formy bakterii. Liczne bakterie przystosowane są do życia na powierzchni lub wewnątrz ogranizmów roślinnych i zwierzęcych. Nie jest od nich wolne nawet powietrze —szczególnie w rejonach o dużym zapyleniu, np. w miastach, między innymi dlatego, że bakterie są przenoszone przez drobiny kurzu i innych zanieczyszczeń.

Środowiskiem najliczniej zasiedlonym przez bakterie jest gleba. Liczebność bakterii w ziemi zależy głównie od wilgotności i zawartości substancji organicznych. Przeciętna liczba bakterii w 1 g suchej gleby waha się od kilku milionów do kilku miliardów. Najwięcej bakterii występuje w powierzchniowej warstwie gleby do głębokości 30 cm. W tej warstwie ogólna masa bakterii na powierzchni 1 ha wynosi od kilkuset kilogramów do kilku ton. W głębszych warstwach gleby bakterii jest już znacznie mniej, chociaż znajdowane są one jeszcze na głębokości kilku metrów.

Innymi środowiskami dogodnymi dla życia wielu form bakteryjnych są wody różnych typów — oceany, morza, rzeki, jeziora, stawy, studnie, kałuże itp. Zależnie od rodzaju zbiornika wodnego, zawartości substancji pokarmowych i r)0t|ppippj^ \ą/ i rpj _WOdv wvst60U(fi RłfKciSGt kilk& tysięcy lub nawet kilkaset tysięcy osobników. Występowanie bakterii stwierdzono nawet w najgłębszych miejscach oceanów. Najobficiej zasiedlone są pokłady mułów dennych—mogą one zawierać nawet więcej bakterii niż gleba.

Osobną grupę stanowią bakterie, dla których środowiskiem życia są inne organizmy — rośliny lub zwierzęta. Liczne bakterie występują np. w przewodzie pokarmowym zwierząt i ludzi. Wiele bakterii jest nieszkodliwych, a nawet pożytecznych dla swoich nosicieli i żywicieli. Oprócz nich istnieją jednak bakterie pasożytnicze, wywołujące różnorodne choroby zwierząt i roślin.

3.3.2.2.

Kształt i budowa

Bakterie wraz z sinicami należą do najmniejszych organizmów jednokomórkowych. Najdrobniejsze mierzą około 0,2 (im, największe osiągają długość kilkunastu mikrometrów. Najczęściej wielkość bakterii wynosi od jednego do kilku mikrometrów.

Różnorodność kształtów komórek bakteryjnych nie jest zbyt wielka. Rozróżnia się następujące podstawowe ich typy (rys. 3.5): ziarniaki — coccus (kuliste lub owalne), pałeczki — bacterium (krótkie cylindry), laseczki — bacillus (cylindry wydłużone), przecinkowce —vibrio (krótkie, wygięte wałeczki) oraz krętki i śru-bowce — spirillum (wydłużone formy spiralne).

Niektóre bakterie występują pojedynczo, inne mogą tworzyć luźne kolonie. Kolonie powstają wówczas, gdy po podziale komórki macierzystej komórki potomne nie odłączają się od siebie. Zależnie od ułożenia komórek bakteryjnych w kolonii rozróżnia się skupienia typu paciorkowców — streptococcus (o układzie łańcuszkowym), gronkowców — staphy-lococcus (o układzie nieregularnym), dwoinek — di-plococcus (zespoły dwóch komórek), a także czworaczki, sześcianki i inne (rys. 3.6).

Niektóre bakterie, zwłaszcza występujące w środowisku wodnym, są obdarzone zdolnością aktywnego ruchu. Poruszają się dzięki wirującym rzęskom występującym w różnej liczbie i rozmaitym ułożeniu (rys. 3.7).

Komórki bakteryjne są przeważnie pokryte ochronną warstewką śluzu. U większości bakterii pod warstwą śluzu znajduje się sztywna ściana komórkowa zbudo-wana z rnureiny (zob. rvs. 2.A) Tv!ko rnykoolazmy qru-pa najdrobniejszych bakterii, nie mają ściany komór-kowej. Ściana komórkowa otacza protoplast, czyli cy-toplazmę osłoniętą błoną cytoplazmatyczną i zawarte w niej struktury. Wnętrze komórki bakterii zorganizowane jest w sposób właściwy komórce prokariotycznej (zob. rozdz. 2.1). Odpowiednikiem jądra komórkowego Eukaryota jest więc nukleoid — luźno zawieszona w cytoplazmie nić DNA. Cytoplazma bakterii zawiera też liczne struktury, pełniące określone funkcje życiowe. Są to rybosomy, warunkujące syntezę właściwych danej bakterii białek, mezosomy, w których przebiega

Rys. 3.5. Podstawowe kształty bakterii

ziarniaki

pałeczki    laseczki

przecinkowce