skanowanie0007

	Ważnym osiągnięciem średniowiecza jest rozwój uniwersytetów (Bolonia - najstarsza uczelnia (108Sr.), Cambridge, Padwa, Oksford, Paryż, Rzym, Praga. Kraków (1364r.)
	■    Kulturę tworzy przede wszystkim duchowieństwo. ■    Szkolnictwo organizowane jest przez duchownych i w zasadzie dla duchownych (wszyscy uczeni są duchownymi). ■    Księgi przepisuje się ręcznie, drogie są surowce (pergamin, papier znany jest od schyłku średniowiecza); cena książki (rzędu rocznych zarobków rzemieślnika) uniemożliwia jej szerszy obieg. ■    U schyłku średniowiecza pojawia się w Europie przełomowy wynalazek: druk.
Wpływy zewnętrzne, język literatury	■    Uniwersalizm kultury w kręgu Europy Zachodniej i Środkowej: jednocząca rola Kościoła i łaciny' jako powszechnego, ponadnarodowego języka ludzi nauki i kultury. ■    Nowe prądy kulturalne trafiają do Polski glów-nie poprzez Niemcy i Czechy. * Język narodowy pełni w kulturze rolę wtórną, odtwórczą (np. przekłady dziel łacińskich).
Cele i główne cechy literatury	■    Przede wszystkim dydaktyczne: poinformowanie o faktach, pouczenie, wskazanie wzoru do naśladowania. Dydaktyzmowi służyły takie hasła jak: „memento mori” (pamiętaj o śmierci), „ora et labora” (módl się i pracuj) ■    Korzystanie z norm dotyczących poezji i retory ki, które zostały wyprowadzone z dziel Horacego i Cycerona. ■    Twórcy kronik (Jan Długosz) wzorują się na historykach rzymskich. ■    W znacznej części teksty były pisane w języku łacińskim, z czasem zaczęto tworzyć w językach narodowych (dwujęzyczność literatury).
Tematyka	■    Twórczość średniowieczna miała charakter parenetvcznv. gdyż jej zadaniem było przybliżenie wzorców godnych naśladowania. ■    Twórczość literacka średniowiecza rozwijała się we wszystkich rodzajach literackich. ■    Dominuje tematyka religijna, rycerska i dworska. ■    W Polsce niemal brak np. poezji miłosnej, bardzo niew iele dzieł związanych jest z tematyką społeczną. ■    Pojęcie literatury obejmuje także gatunki uważane później za pożaliterackie (np. kronika historyczna).
Typ autora	* Pisarz pojmowany jako „rzemieślnik” dlatego rola artysty służebna ■    Powszechna anonimowość twórców. ■    Rezygnacja ze sławy artysty, mistrza sztuki, gdyż nie tworzył on dla ziemskiej sławy, lecz dla chwały Bożej („ad maiorem Dei gloriam” — na wieczną chwałę Bogu). Autorzy utworów zaczęli ujawniać się pod koniec epoki.
Typowy bohater	* Asceta (święty): wyrzekający się dóhr doczesnych, umartwiający swe ciało i -w pokorze służący bliźniemu, liczne cuda za jego życia i po śmierci są dowodami jego św iętości (św. Aleksy). ■    Władca: rycerski, sprawiedliwy, majestatyczny i potężny, walczący z poganami, strzegący suwerenności swego państwa (Bolesław Chrobry, Bolesław Krzywousty - „Kronika” Galla, Karol Wielki - „Pieśń o Rolandzie”, król Marek — „Dzieje Tristana i Izoldy”). ■    Rycerz: waleczny, wierny swemu władcy, gotów życie oddać za wiarę, przestrzegający kodeksu honorowego, obrońca słabszych, dworny wobec dam („Pieśń o Rolandzie”, „Dzieje Tristana i Izoldy”, pieśni trubadurów)
Zasady poezji	Wiersz średniow ieczny (wiersz zdaniowo - rymowy) — zdanie zamyka się w wersie, nie ma przerzutni, zmienna liczba sylab (wiersz asylabiczny), w dłuższych wersach średniówka, nieregularnie rymowany, rymy gramatyczne, wykonywany w ścisłym związku z muzyką.
Uprawiane gatunki literackie, najbardziej znane dzieła	■    Pieśni religijne (maryjne, wielkanocne i in.): „Bogurodzica”, „Lament świętokrzyski” ■    Psałterze - „Psałterz, floriański”, „Psałterz puławski” ■    Kazania: „Kazania świętokrzyskie”, „Kazania gnieźnieńskie” ■    Legenda - „Legenda o św. Aleksym” ■    Pieśni chanson de geste (pieśni o czynach) — „Pieśń o Rolandzie”, „Legenda o królu Arturze”, „Pieśń o Cydzie”, „Słowo o wyprawie Igora” ■    Romans — „Dzieje Tristana i Izoldy” (wersja Bediera pochodzi z przełomu XIX i XX wieku) ■    Kroniki (wszystkie po łacinie): „Kronika” Galla Anonima. „Kronika polska” Wincentego Kadłubka. „Kronika wielkopolska” Godzislawa Baszki, „Kronika” Janka z Czarnkowa, „Historia PolskrJana Długosza ■    Satyra społeczna - „Satyra na leniwych chłopów” * Poezja dydaktyczna - religijna „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią”, dworska - „0 zachowaniu się przy stole”
Pojęcia	ars moriendi (sztuka umierania), asceta, asceza. augustynizm. bard. chanson de gcsie. dance macabre, etos. franciszkanizm. hagiografia, historiografia, memento mori. mirakle. misterium, mistycyzm,moralitet, pareneza, pieta, scholastyka, styl gotycki, styl romański, teocentryzm. tomizm. uniwersalizm, wiersz średniowieczny