S7303095

4S4

brak sensu

we Francji badania opinii publicznej, z których wynika, że 89% populacji ^ udzie potrzebują „czegoś", dla czego mogą żyć, a 61% jest zdania, |

uważa,

że istnieje

«ś, za co gotowi byliby umrzeć". Z satysfakcją komentuje: „Choć niektórzy psychiatrzy twierdzą, że sens życia to nic innego, jak mechanizm obronny i reakcja upozorowana, to ja, jeśli bym miał mówić za siebie, nie byłbym gotów żyć dla samych mechanizmów obronnych, a jeszcze mniejszą miałbym ochotę umierać za swoją reakcje upozorowaną"*⁰.

Trzy kategorie sensu życia. Choć Franki podkreśla, że każdy człowiek ma sens, którego nikt inny nie może spełnić, ten jedyny w swoim rodzaju sens należy do jednej z trzech kategorii: (1) to, co człowiek osiąga lub daje światu jako własny wytwór, (2) to, co bierze od świata w spotkaniach i doświadczeniach; (3) stosunek człowieka do cierpienia, do losu, którego nie może zmienić*¹.

Te trzy systemy sensu - oparty na twórczości, na doświadczeniu i na postawie - omawiałem już w częściach dotyczących różnych systemów sensu osobistego. Twórczość Franki definiuje konwencjonalnie: jako twórczą pracę, sztukę albo przedsięwzięcie naukowe, które pociąga i do wypełnienia którego ma się szczególny potenq'ał - a każdy dysponuje jakimś jemu tylko właściwym potencjałem. Poczucie, że on i tylko on mógł napisać książkę, która miała naświetlić rolę sensu w psychoterapii było - wedle relacji Frankla - najważniejszym (poza czystym przypadkiem) czynnikiem pozwalającym mu przetrwać i przeżyć Auschwitz. Wiele rozmaitych działań, jeśli się do nich podejdzie twórczo, może wypełnić życie sensem. Uczy się - powiada Franki - „nie to, jak wielki jest promień twojego działania, lecz jak dobrze wypełniasz ten zakres"*².

Mniej jasne jest to, co mówi Franki o sensie pochodzącym z doświadczenia, ogólnie wszakże chodzi mu o to, co człowiek czerpie z piękna, prawdy, a zwłaszcza z miłości. Głębokie zaangażowanie w doświadczenie stanowi o sensie: „Gdyby, kiedy słuchasz swojej ulubionej muzyki, ktoś postukał cię w ramię i spytał, czy twoje życie ma sens — pyta Franki - to czy nie odparłbyś «tak»? Tę samą odpowiedź dałby miłośnik natury stojąc na szczycie góry, osobnik religijny podczas doniosłej mszy, intelektualista podczas inspirującego wykładu i artysta stojący przed dziełem sztuki"*².

Osobiste doświadczenia Frankla z Auschwitz wymagały głębokiego przemyślenia związku między sensem a cierpieniem, między bólem a śmiercią. Przetrwanie w warunkach ekstremalnych zależy od tego, czy się umie znaleźć sens we własnym cierpieniu. W otchłani rozpaczy w obozie koncentracyjnym Franki szukał sposobów nadania sensu cierpieniu swojemu i innych ludzi. Doszedł do wniosk u, że tylko pozostając przy życiu będzie mógł nadać sens swoim katuszom Przetrwanie znaczyło, że będzie mógł dokończyć swoją pracę, że z potworności dWwład«WM Auschwitz będzie mógł wykuć wartościowe podejście psychoterapii nanśrh    ^cłlc‘*^li przetrwać dla innych, dla czekają-

cyo> na mdi dzień, żon czy mężów; inni -by dokończyć jakiś wyjątkowy projekt;

niektórzy chcieli przetrwać, by powiedzieć światu o obozach; inni - by się zemścić. (Przychodzi na myśl litewskie getto w Kownie, którego mieszkańcy chcieli zostać przy życiu, by opisać wszystkie popełnione na nich potworności: pisemne relacje, wykonane przez artystów podobizny, seryjne numery mundurów oficerów i żołnierzy SS były starannie notowane i przechowywane w piwnicach, skąd po wojnie je wydobyto i wykorzystano do osądzenia winnych). Kiedy indziej Franki znajdował sens w cierpieniu, przypominając sobie aforyzm Nietzschego: „Co mnie nie zabija, czyni mnie silniejszym"*⁴. Cierpienie może mieć sens, jeśli zmienia kogoś na lepsze. I w końcu, nawet jeśli nie ma nadziei na ucieczkę przed cierpieniem i przed śmiercią, jest sens — twierdzi Franki — w pokazaniu innym. Bogu, samemu sobie, że można cierpieć i umierać z godnością.

Kategorie sensu dostarczają FrankJowi strategii psychoterapeutycznych, za pomocą których może pomagać pacjentom przeżywającym kryzys sensu. Omówię ten wkład krótko w części dotyczącej terapii, teraz jednak przejdę do klinicznych implikacji utraty sensu życia.

^rRĄTA SENSU: IMPLIKACJE KLINICZNE

Nasza zmienna kultura:

Udzie są sensy z tamtych lat?

Wielu psychoterapeutów i psychiatrów zauważa, że coraz częściej pacjenci zgła-*zający się na terapię skarżą się na brak poczucia sensu w życiu. Dlaczego? Jakie ^ynniki we współczesnej kulturze przyczyniają się do spadku poczucia sensu?

Mieszkańców preindustriabiego rolniczego świata nękały rozmaite pro-f*®^n,y życiowe, nie wydaje się wszakże, by dzisiejsza choroba braku sensu ^yła jednym z nich- W tych czasach sens był dostarczany na wiele sposobów. ⁰ Pierwsze, religijny światopogląd przynosił odpowiedź tak wyczerpującą, że ^°wicie przesłaniała ona problem sensu. Ponadto ludzie w dawnych czasach nąjczęściej tak zajęci zaspokajaniem innych, bardziej podstawowych potrzeb ■yetowych — zdobywaniem pożywienia i zapewnieniem sobie schronienia - ze mogli sobie pozwolić na luksus badania swojej potrzeby sensu. Istotnie, brak f^e*'^8a - będzie o tym jeszcze mowa — ściśle się wiąże z wolnym czasem i nie-_>'^aangaźowaniem; im bardziej człowiek jest zaangażowany w codzienny proces , ^ł* i przetrwania, tym rzadziej się pojawia kwestia sensu. Na początku tego '•działu opisywałem kryzys sensu u Tołstoja; otóż zauważył on, że prosty chłop ^ majątku tymi podstawowymi wątpliwościami głowy sobie najwyraźniej sprzątał. Doszedł do wniosku, że chłop wie coś, czego on, Tołstoj, nie wie