skanowanie0093 (4)

18

Obok kultu boskiej rozumności świata na poglądach etycznych stoików zaważyło przeświadczenie o nadrzędności cnoty, która juko Jedyna miała zaprowadzić bezwzględnie do szczęścia. Szczęście zaś, które było najwyższym celem poszukiwań, utożsamiali ze spokojem ducha, z wyraźnym jednakże perfekcjonistycznym zabarwieniem, było ono bowiem „doskonałością zgodną z naturą istoty rozumnej jako rozumnej”. Podobnie jak Sokrates, stoicy przekonani byli o łączności cnoty i szczęścia oraz rozumu.

Życie zgodne z naturą = życie zgodne z rozumem -życie cnotliwe -życie szczęśliwe

Cnota, podobnie jak rozum, była w człowieku najbardziej boskim elementem i od rozumu ściśle była zależna. Rozumem został człowiek obdarzony przez naturę w celu umożliwienia mu doskonalszego życia niż to, które jest udziałem istot nierozumnych. Ponieważ rozum pozwala rozpoznać sens konieczności, przeto życie zgodne z rozumem słusznie się wydaje i-r zdaniem Zenona — życiem zgodnym z naturą. Zgodne zaś z rozumną, a nie afektywną naturą ludzką jest życie cnotliwe, podążające ku wewnętrznej doskonałości i to jest główny cel, do którego winniśmy zmierzać, a w następstwie osiągniemy szczęście.

Człowiek szlachetny w cnocie znajduje zadowolenie — co do tego zgadzali się stoicy z różnych szkół i okresów. Dobrem zaś jest to, co zgadza się z cnotą, co daje duszy „poczucie wielkości i wiary w siebie, spokoju”; to zaś, co budzi pychę, wyniosłość, zarozumiałość, jest złem.

Cnota jest więc zaletą duszy, która, oprócz wiedzy o dobru i złu, winna posiąść; zdolność do wyboru dobra i wystrzegania się zła, poczucie sprawiedliwości i umiarkowania.

Cnota nie jest stopniowalna, ani podzielna

Cnota jest niestopniowalna i niepodzielna; „nie ma nic pośredniego między cnotą i występkiem” [5, s.427] j — głosił Zenon — albo się ma pełną cnotę, co jest udziałem mędrca, albo się jej nie ma wcale i jest się człowiekiem złym, nieszczęśliwym. Cnota jest bowiem usposobieniem; „kto ma jedną cnotę, ma także i wszystkie inne”, niepodobna posiadać ją pod jednym względem a pod innym nie; niepodobna być tylko mężnym a — na przykład — nie być sprawiedliwym. Tradycyjna wielość cnót łączyła się u stoików nierozdzielnie w jedną właściwą postawę.

Poza cnotą wszystko jest dla szczęścia obojętne

Taki pogląd czynił cel do osiągnięcia znacznie trudniejszym, zakorzeniony zaś był w sokratycznej opozycji wobec prób relatywizowania, bądź subiektywizowania pojęcia cnoty oraz jej dzielenia. W rezultacie życie| zgodne z rozumem (a tym samym z cnotą) nie oznacza łatwej drogi do szczęścia. Wymaga od nas wyrzeczeń, i zwłaszcza, że stoicy utrzymują, iż dla szczęścia i doskonałości wszystko poza cnotą jest obojętne. Kogo stać na wyrzeczenia i pracę nad sobą, ten osiągnie szczęście.

Wbrew powszechnym opiniom — twierdzą — szczęście jest niezależne od bogać-i twa, zdrowia, urody, szlachetnego urodzenia, sławy czy ich przeciwieństw; są to; rzeczy obojętne dla szczęścia, a niewłaściwe ich wykorzystanie może nawet przy-1 nloAÓ szkodę. Owe rzeczy obojętne mają jednak wartość różnorodną; mogą być bardziej lub mniej godne wyboru, czy odrzucenia, o czym decyduje rozum.

Człowiek mądry, podążający ku dobru bezwzględnemu, ignoruje je i dzięki Umil osiąga niezależność; nawet jeśli „...choroba jest (.!:) przeszkodą dla ciała

plszd; Epiktet — nie jest przeszkodą dla woli, chyba, że wola sama tego chce” | I.k.328).

Od czynników zewnętrznych wobec naszego celu moralnego, na które oczywiście nie mamy wpływu, należy się uniezależnić poprzez wyćwiczenie obojętności 1 |o jest dalszy postulat etyczny stoików.

Pogoń za sławą, bogactwem, szczęściem samym, za przypadkowymi atrakcjami, Xli przyjemnością jest niegodna człowieka rozumnego, nadto naraża nas na utratę spokoju i harmonii duszy. Człowiek szczęśliwy (zarazem cnotliwy) — zdaniem Serniki — „za jedyną rozkosz uznaje wzgardę dla wszelkiej rozkoszy” [1, s.316].

Afokty są chorobą duszy,

Apatia jest niezbędna dla szczęścia

Jeśli więc nie jest nam dane zapanować nad zewnętrzną rzeczywistością i zmienić świat, musimy zapanować nad własnymi afektami, przebudowując własne wnę-trzeS oto jedyna droga do niezależności. Tym bowiem co pcha nas ku rzeczom obojętnym ga ku bogactwu, sławie, rozkoszy — są właśnie afekty, czyli namiętności. Są one według Zenona „bezrozumnym i przeciwnym naturze poruszeniem duszy” [5, s.420]. Zasadnicze llfekty są cztery: zawiść i pożądliwość — popychające do zabiegania o rzekome dobra, smutek i obawa — skłaniają do unikania rzekomego zła. Należy się ich więc pozbyć, jak „choroby ciała”. Wszystkie rzekome nieszczęścia, jak śmierć bliskich, pożar domostwa itp., winniśmy traktować jako wyroki losu, spokojnie je przyjmując. Celem naszym w tym względzie jest osiągnięcie stanu całkowitej bez-namiętności wobec zdarzeń, czyli apatii. Wymaga ona nieustannych starań i napięcia, wzmacnia zaś siłę duszy, usuwając przed nią różne przeszkody.

Nakaz zobojętnienia na wszystkie dobra życiowe był kolejnym krokiem ku dobru najwyższemu, zwiększał jednak jeszcze rygoryzm i surowość etyki stoików. Szczęściodajna cnota nie była łatwa do zdobycia; wymagała niezwykłej przenikliwości umysłu w dochodzeniu do praw natury i ogromnej sztuki panowania nad sobą. Kto zatem mógł ów cel osiągnąć?

Tylko mędrzec może osiągnąć szczęście

Stoicy nie wznosili żadnych barier społecznych, które z góry zamykałyby komukolwiek drogę do szczęścia. Nawet niewolnik miał szansę osiągnąć szczęście; był przecież wewnętrznie wolny, mógł się więc znaleźć ponad ograniczeniami przyrodniczymi i społecznymi. Istniała jednak bardzo istotna bariera nadająca dobru stoickiemu znamię elitarności: wyrażała się w wysokich wymaganiach perfekcjonistycznych i w dominacji rozumności. Ponieważ cnota nie była podzielna ani stopniowalna, całkowitą niezależność — wolność — mógł osiągnąć jedynie mędrzec. A mędrcami mogli zostać nieliczni. Im też wyłącznie przyznają stoicy miejsce w życiu politycznym; tą drogą mogą zachęcać ku cnocie i usuwać zło. Mędrzec