skanowanie15

podejrzewasz. że czuje? - Ponieważ to on (!) wieje. Porównaj tę odpowiedź z WART (8; 10) w rozdz. 2: Czy jezioro zna swoje imię? - Tak. bo idzie. - Czy wie. że idzie?

-    Tak. bo (o ono idzie. Zobacz cały przebieg badania Mart.

W tych wypowiedziach: .to on wieje” lub .to ono idzie” jest cafe trzecie stadium, a więc cafy dziecięcy animizm w najczystszej postaci. Pierwsze z tych wyrażeń ma tym większą wartość, ze pochodzi od dziecka, które jest .niezbyt pewne* tego. co twierdzi, a które bardzo dobrze wie. że wiatr nie jest .osobą". Żadna zewnętrzna przyczyna nie powoduje jednak wiatru, więc wiatr wieje sam z siebie i powinien rrieć świadomość swego ruchu. .Czy wiatr może robić co zechce?" - pytamy następnie Rossa .Czy może przestać wiać. gdy zechce? - Tak. - Może wiać kiedy chce? - Tak’. Jakżeż więc nie ożywiać wiatru? Ross wprawdzie nie jest zdecydowany, ale własne to jego niezdecydowanie jest dla nas cenne, gdyż ujawnia motywy jego myślenia.

CARD (9'/,) przyznaje świadomość ciałom niebieskim i chmurom jak zwierzętom, ale odmawia przyznania jej kamieniom iip.. a nawet wiatrowi: Wiatr czuje, że wieje?

-    Nie. - Dlaczego? • Ponieważ to chmura sprawia, że wieje. Jest to spontaniczny wyraz jednego z licznych wyjaśnień dzieci dotyczących pochodzenia wiatru: wiatr jest wytwarzany ruchem chmur (zob. Piagei. 1927). Mato ważna jest tu treść tej teorii. Należy tyko zwrócić uwagę, że skoro ruch wiatru nie jest spontaniczny, to według Carda. wiatr jest pozbawiony świadomości.

SCHI (6 lat. zaawansowany): Chmury czują, że się przesuwają? - Skoro co oot same powodują wiatr, to mogą czuć. Rozpoznajemy teorię Carda i tę samą argumentację. Schi mówi także w związku z kwiatami: Czy kwiat czuje jak się po nim chodzi?

-    Powinien czuć i uściśla: Powinien być żywy. bo toinie.

RATT (8:10) opiera się wszelkim sugestiom, jeśli chodzi 0 kamienie, ściany, stoły. góry. maszyny itp.. ale przyznaje świadomość ciałom niebieskim itp.: Słońce odczuwa ciepło? - Tak. - Dlaczego’ - Ponieważ to ono sprawia, że jest ciepło. - A czy chmury coś czują? - Czują niebo. - Dlaczego? - Bo dotykają nieba. - Wiatr czuje zimno? - Tak. bo to on sprawia, że jest zimno. Ratt odróżnia więc aktywność spontaniczną słońca czy wiatru od niesamodzielnego ruchu maszyn.

TACC (10:6) bardzo dobrze rozróżnia .być gorącym' i .odczuwać gorąco': Czy ogień czuje, że mu gorąco? - Nie. - Dlaczego? - Bo już jest gorący. - Może czuć ciepło? - Nie. - Olaczego? - Bonie jest żywy. - Może mu być gorąco? - Nie. bo już jest gorący. Ale jak tylko chodzi o słońce, chmury, strumyki, wiatr itp.. Tace uważa, że świadomość związana jest z ruchem: Czy chmury są ciepłe’ - jak świeci słońce. - Im jest ciepło, czy one są ciepłe? - Im jest ciepło. A ponieważ wyprowadzamy Tacca z błędu, to odpowiada nam: Myślałem, że żyją. ponieważ się ruszały. Zresztą świadomość i życie nie zdarzają się całkowicie równocześnie według Tacca: Czy strumieniom jest ciepło, czy też one są ciepłe gdy słońce je grzeje? - Jest im ciepło...nie czują wiełe. ponieważ nie są żywe. - Dlaczego? - Czują odrobiny, bo płyną.

148

T

Wyraźniej, niż czyni to Tace. nie da się stwierdzić związku świadomości z ruchem własnym. Tace mający 10 i pół roku. potrafi bardzo dobrze określić stopień świadomości stosowny dla każdej istoty i podać własne uzasadnienia. Odmawia świadomości przedmiotom wyprodukowanym, ogniowi, nie zgadza się. by świadomość posiadał deszcz, ale przypisuje ją ciałom niebieskim, wiatrowi, chmurom i strumykom.

IMH (6 lat. zaawansowany w rozwoju) przypisuje świadomość ciałom niebieskim, chmurom itp.. ale odmawia jej wodzie dlatego, że nie ma ona ruchu własnego: Może płynąć szybciej, gdy jen pochyłość. Imh przynależy więc do wyższego stadium (trzeciego, zob. Piaget. 1927). jeśli chodzi o objaśnianie ruchu rzek.

WIRT (8:4): Czy ogień poczułby, gdyby się go ukłuło? - Tak. - Dlaczego? - Bo jest żywy. - Dlaczego jest żywy? - Z tego powodu, ze się rusza. - Chmura poczułaby, gdyby się ją ukłuło? - Tak. - Dlaczego? - Ponieważ jest żywa. unosi się w powietrzu i odchodzi, gdy jest wiatr [wiatr nie zawsze wyklucza ruch własny chmury, zob. Piaget. 1927). - Czy wiatr coś czuje? - Tak. - Dlaczego? - Bo wieje. - Woda coś czuje? - Tak. ~ Dlaczego? - Bo płynie. Podobnie słońce i księżyc. Trawa czuje, kiedy się ją kłuje?

-    Tak. - Dlaczego? - Dlatego, że jest żywa. bo roinie. Zaś maszyny niczego nie wiedzą, ani niczego me czują: Rower wie. że jedzie? - Nie. - Dlaczego? - Wie jest żywy.

-    Dlaczego? - Ponieważ trzeba go poruszać Tak samo samochody, pociągi, pługi itp.

Widać, jak wszystkie przypadki są do siebie podobne, chociaż jedne obserwowano w Genewie, inne w Jurze Berneńskiej itp. Oczywiście, dzieci te różnią się między sobą w tym. co należy uważać za ruch spontaniczny. Dla jednych ogień ma ruch własny, ponieważ pali się sam skoro zostanie zapalony: dla innych ruch ten jest nadany z zewnątrz, ponieważ ogień trzeba rozpalić. Dla jednych strumyki poruszają się same. dla innych pochyłość odgrywa rolę wymuszającą ruch itp. Analizując przyczyny ruchu zobaczymy, że każdy ruch jest okazją dla jednego czy kilku stadiów, w ciągu których ruch ten uważany jest za spontaniczny i kilku stadiów, w ciągu których ruch uważany jest za wymuszany. Toteż te rozbieżności opinii naszych dzieci dają się bardzo łatwo wytłumaczyć Niemniej interesujące jest zaznaczenie, że te wszystkie dzieci zastrzegają świadomość dla ciał mających ruch własny. Jest to wynik tym bardziej godny uwagi, że napotkamy go ponownie za chwilę w odniesieniu do pojęcia -życia” i niezależnie od obecnych wyników.

Świadomość jest zastrzeżona dla zwierząt

Najlepszym dowodem, że nasza technika badania jest wartościowa i nie dostarcza wyłącznie zasugerowanych czy zmyślonych odpowiedzi, jest istnienie czwartego stadium. To. że dzieci w wieku 9.8. a nawet 7 lat potrafią odpowiedzieć przecząco

149