skanowanie0042 (26)

W ciągu ostatnich dwudziestu lat kanon literacki wybierani bezustannie⁶: czytelnicy, wydawcy i specjaliści w niezliczonych ankietach ustalali wykazy arcydzieł XX wieku⁷ i dwudziestu wie-;

⁶    Dynamikę kulturze w nowym okresie nadawało, jak można sądzić^ rozpoznawanie roli odbiorcy w literaturze - jego zapędów rewolucyjnych względem kanonu i pragnień konserwatywnych. Ustalenie „emocji kano| nicznych” odbiorcy, a co za tym idzie, reguł gry w modyfikowanie kanoniJJ było przedmiotem nieustannych zabiegów ?e strony wydawców i redak-r torów. Symptomatyczne więc wydaje się, że pierwsza ankieta przeprawa! dzona w nowym okresie była adresowana do młodych czytelników. Zobi Kanon lektur za ćwierć miliona, „Polityka” 1990, nr 38 - wyniki ankiety Ćól dzisiaj czytają (młodzi) Polacy ? (średni przedział wieku ankietowanych: 20-35J lat): 1) W. Wharton, Ptasiek; 2) K. Vonnegut, Rzeźnia nr 5; 3) J. Heller, Pa- j ragraf 22; 4) K. Kesey, Lot nad kukułczym gniazdem; 5) M. Bułhakow, MistrĄ i Małgorzata; 6) U. Eco, Imię róży; 7) G. Garda Mńrąuez, Sto lat samotnością 8) R. Kapuściński, Lapidarium; 9) A. Sołżenicyn, Oddział chorych na raka;i 10) E.M. Remarque, Noc w Lizbonie; 11) G. Grass, Blaszany bębenełm 12) A. Szczypiorski, Początek; 13) Cz. Miłosz, Zniewólmy umysł; 14) T. Kon-I wieki, Kompleks polski; 15) G. Herling-Grudziński, Inny świat. Komentarz] Mariusza Janickiego, Pokolenie smutnych ptaśków: „Okazuje się, że naj-1 młodsza inteligencja ucieka od rzeczywistośd w dwa rejony: w abstrakcyjny świat snu, fantazji i absurdu oraz w historię. Polska współczesność nie znajduje odbicia w lekturach”. Dalsze komentarze - Zbigniew Bauer? („Polityka” 1990, nr 40): ankieta jest .jedną z pierwszych, jakie przepro-l wadzono w warunkach gwałtownie prywatyzującego się rynku książko! wego i [...] komercjalizującej się kultury”, świadczy o „klęsce czytelnicze™ pisarzy polskich z młodszego pokolenia - tego określanego przez en- ' tuzjastycznie usposobionych krytyków mianem pokolenia «rewolucji| powieściowej*”.

⁷    W 1999 roku „Gazeta Wyborcza” (nr 177) ogłosiła wyniki plebis-j cytu na Kanon na koniec wieku (akcji patronowały także TVP 2 i Program] III PR; wybrane przez czytelników książki zostały później wydane). Pierw- ] sza dziesiątka: 1) M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata; 2) G. Orwell, Rok \ 1984; 3) J. Joyce, Ulisses; 4) F. Kafka, Proces; 5) T. Mann, Czarodziejska górdm 6) M. Proust, W poszukiwaniu straconego czasu; 7) G. Garda Mńrąuez, Sto j lat samotności; 8) A. Camus, Dżuma; 9) E. Hemingway, Komu bije dzwórm 10) A. de Saint-Exupery, Mały książę. Z polskich pisarzy na liście zna-i leźli się: W. Gombrowicz (13), Z. Herbert (15), G. Herling-Grudziński \ (17), J. Conrad (19), R. Kapuściński (20), B. Schulz (23).

ków, dorobku polskiego⁸ i światowego⁹, emigracyjnego i krajowego¹⁰. Proces sprawiał wrażenie ponowoczesnego: społeczeń-

⁸    W 1993 roku „Polityka” (nr 11 i nr 14) zaprosiła historyków i krytyków do sporządzenia Kanonu literatury polskiej XX wieku - dziesięciu najważniejszych utworów. W odpowiedziach najczęściej wymieniano: S. Brzozowski, Legenda Młodej Polski; W. Gombrowicz, Trans-Atlantyk i Dziennik; M. Dąbrowska, Dzienniki; B. Leśmian, Łąka; S. Wyspiański, Wesele, Wyzwolenie i Akropolis. Stanisław Lem w komentarzu (.Postscriptum, „Odra” 1993, nr 5) stwierdził: „Dokonałem niskofrekwencyjnej analizy odpowiedzi Największych Mędrców Polonistyczno-Krytycznych [...] i oto zintegrowane wyniki, czyli destylat, powiadamiający, co należy pisać i jakim należy być, ażeby w obrębie kanonu się znaleźć. Należy być NIEBOSZCZYKIEM, NIECZY-TANYM, NIEPRZETŁUMACZALNYM na żadne języki obce, NIEZNANYM, NIEAKTUALNYM, ewentualnie NIESAMOWITYM, NIEWY-DAWANYM, oczywiście z wyjątkami. [...] Finalny wniosek: nie tylko nam polityczna klasa oszalała, polonistykę też pochłonęło oszołomstwo...”

⁹    Ankiety i plebiscyty podlegały przemianom - od szczegółowych (np. kanon młodych) do coraz bardziej ogólnych. Przykładowo w 1999 roku „Polityka” ogłosiła potrójną ankietę: na najwybitniejszych pisarzy XX wieku polskich i obcych oraz na dzieła wszech czasów. Wyniki („Polityka” 1999, nr 12): pisarze polscy: 1) H. Sienkiewicz, 2) S. Żeromski, 3) W.S. Reymont, 4) S. Lem, 5) W. Szymborska, 6) Cz. Miłosz, 7) W. Gombrowicz, 8) S. Wyspiański, 9) S. Mrożek, 10) J. Tuwim; pisarze zagraniczni: 1) E. Hemingway, 2) M. Bułhakow, 3) A. Camus, 4) U. Eco, 5) T. Mann, 6) F. Kafka,

7)    J. London, 8) G. Garcia Marąuez, 9) J. Haśek, 10) M. Proust; dzieła wszech czasów: 1) H. Sienkiewicz, Trylogia; 2) M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata; 3) W.S. Reymont, Chłopi; 4) A. Camus, Dżuma; 5) T. Mann, Czarodziejska góra; 6) G. Garcia Marąuez, Sto lat samotności; 7) U. Eco, Imię róży;

8)    E. Hemingway, Komu bije dzwon; 9) M. Szołochow, Cichy Don; 10) J. Hasek, Przygody dobrego wojaka Szwejka. Dzięki temu rynek został rozpoznany i zarazem mocno u konserwaty wn iony.

¹⁰    W 1992 roku na łamach „Kultury” paryskiej (1992, nr 7-8) Włodzimierz Bolecki ogłosił wyniki ankiety Pisarze niedocenieni - pisarze przecenieni wysłanej do 43 osób w kraju (23 odpowiedzi); respondentom zadano pytanie: „Które z dzieł współczesnej literatury polskiej lub którzy pisarze są Pani/Pana zdaniem niedocenieni - i dlaczego, a którzy przeceniani - i z jakiego powodu?”. Wśród przecenionych pisarzy najczęściej wymieniany jest A. Szczypiorski, tuż za nim: T. Konwicki, K. Brandys, A. Zagajewski, J. Mackiewicz, P. Huelle (także Cz. Miłosz - w ocenie Henryka Berezy: „Sporadyczny poeta, mierny prozaik, biegły eseista, na Nobla może wystarczyć, na prawdziwą wielkość za mało”); wśród przecenionych poetyk/konwen-

229