0013901 djvu

/

Do powstania tych wyobrażeń przyczyniła się także rola progu, jaką odgrywa również w obrzędach weselnych i narodzinowych. Znaczenie to zrozumiale jest wobec wyobrażeń pierwotnych, że podobnie jak człowiek przez próg wchodzi do domu, może również wszelka bieda i złe taką samą obrać drogę¹). Dlatego próg we wszelkich' praktykach magicznych bywa ulubionem miejscem wykonywania zaklęć. Wiele zabiegów leczniczych i czarów powinno się dokonywać na progu, gdyż to jest głównym warunkiem ich skuteczności. Na Żmudzi^s) matki kryjąc się przed domowymi ostrugują próg i ściany po czterech rogach domu, wrzucają opiłki w węgle i kadzą niemi chore dzieci (jeszcze w r. 1838 leczyły tak kobiety w parafji krożańskiej).    wyobrażeniach

ludu białoruskiego^:<) i nawet w baśniach ludowych, próg odgrywa również bardzo wybitną rolę. Na Kociewiu⁴) poznają czarownicę po tern, że przez miotłę położoną na progu żadna czarownica nie przejdzie, lecz ją wprzód podniesie, a wtedy dopiero próg przekroczy. W Wielkopolsce podobne wierzenia ”') i na Pokuciu'¹). Południowi Słowianie⁷) mają identyczne przekonania, że przez miotłę na progu położoną, nie przejdzie żadna czarownica. Na Pomorzu⁸) zagradza się drogę czarownicy w ten sposób, że na progu stajni wywierca się trzy dziury i wsypuje do nich kminku. Stosowanie progu w praktykach magicznych pochodzi jeszcze ze starożytności i średniowiecza^!>). W r. 1329 w Carcassonne oskarżono karmelitę Recordiego, który pod progi kobiet podkładał specjalne figurki woskowe w celach erotycznych. W czasie Feraliów czarownice kładły kadzidła pod próg, aby porazić języki swych wrogów. Wogóle zaklęć magicznych dokonywa się na progu.    ,

') Samter, Geburt, Hochzeit u. Tod, s. 136 — 146; Frazer, The keepers of the treshold (Tylor-Festschrift 1907, s. 167—173).

'■') Bruckner, Litwa, s. 111 ; .Wołonczewski, Biskupstwo żmudzkie. Kraków, 1898, s. 203.

^E) Federowski, Lud białoruski. T. I, s. 121, 274, 303, 322, 324, 330, 331, 334, 339, 349, 352, 376, 379, 383, 386, 395 i passim.

^J) Nadmorski, Kaszuby i Kociewie, s. 137.

^s) Przegląd wielkopolski. R. 1867, s. 269.

«) Lud. T. XIII, s. 227.    •

') Krauss Fr. Slavische Volkforschungen. Lpzg. 1908, s. 70; z Łużyc przykłady prw. Wisła. T. XII, s. 205.

*) Knoop, VoIkssagen, s. 168.

“) Soldan-Heppe, Hexenprozesse. T. I, s. 201, 305, 310.

W zwyczajach starosłowiańskich przestrzega się również przy pogrzebach różnych przesądów, związanych z wynoszeniem zwłok z chaty. Wedle Rhamma') w chacie słowiańskiej były osobne drzwi do wynoszenia zmarłego, albo też robiło się specjalny otwór, względnie wynosiło pod progiem, a to w tym celu, aby się umarły nie wracał. Niederle -) podaje przykład wynoszenia ciała księcia Włodzimierza w r. 1015 i wiele innych faktów etnologicznych ze Słowiańszczyzny, dowodzących ogólnego zwyczaju usuwania zwłok umyślnie zrobionym otworem, który się potem szczelnie zamyka, aby duszy przeciąć drogę powrotną. Próg ma też duże znaczenie w słowiańskich obrzędach urodzinowych i weselnych. Przy odłączaniu dziecka od piersi, gdy kończy się okres niemowlęctwa, a zaczyna pewne uniezależnienie dziecka, powtarza się stale zwyczaj sadzania dziecka na progu³). Przy wprowadzaniu państwa młodych do chaty wykonywa się w Polsce zarówno jak i w całej Słowiańszczyźnie wiele ciekawych praktyk magicznych na progu ⁴). Byłoby to wyjściem poza ramy tego studjum dokładniej je omawiać, wystarczy nadmienić więc tylko, żel już w rytuale sta-roindyjskim^r) przy wejściu do domu pana młodego mówi dziewiąta sutra szóstego rozdziału Apastamby o pannie młodej: „Ma prawą nogą wejść i nie stanąć na próg". W Rzymie starożytnym ⁶) przed progiem domu męża odbywała się ceremonja „powitania ogniem i wodą\ U Słowian hanowerskich przyjmowano pannę młodą przed drzwiami ze światłem i tak dopiero wprowadzano do mieszkania. W Dalmacji panna młoda, wchodząc po raz pierwszy do izby całuje próg i odrzwia. U Czuwaszów ⁷), aby duchy zmarłych nie szkodziły państwu młodym i weselnikom, ojciec panny młodej lub pana młodego przed rozpoczęciem wesela staje z pełną czarką w drzwiach, zwraca się z prośbą o błogosławieństwo i opiekę przy tym akcie. Równocześnie ulewa nieco piwa na próg

’) Janko, O praveku slovanskem, s. 92, 199.

*) Niederle, j. w., s. 244, 298; Kotlarewskij, O pogreb. obyczajach, s. 125, 219, 037.

*) Bystroń, Obrządy rodzinne, s- 122—3.

') Piprek J. Slavische Brautwerbungs- und Hoclizeitsgebrauche. Stuttgart 1914, s. 75, 170-1.

-■) Winternitz M. Das altindische Hochzeitsrituell (Denkschr. d. Kais. Akad d. Wiss. in Wien. Phil. hist. KI. T. XL, s. 22, 72.)

°) Ciszewski, Ognisko, p. 143.

') j. w. s. 121.

261 /