06161491

87

87

byłbyś miał większ}⁷ rozum

Cieśla. Słuchajno Stanisławie! Na zwykłe sejmy wybierali Polacy z pośród siebie posłów, a na wybór króla mógł kaźden szlachcie pojechać i głos swój dać komu. A mnie się zdaje, gdyby w takim razie i cały naród z miast i ze w^rsi zgromadzał się i wybierał razem, byliby może najlepszego wybrali, jak niegdyś Piasta.

Stan. Za czasów Piasta, naród się jeszcze nie był tak rozrodził, a przecie obierający ogłodzili okolicę. Szczęściem, źe Piast co ich nakarmił, był uczciwym człowiekiem.

Lecz gdyby się coś podobnego miało było powtarzać, właśnie łatwo tłum taki uwieść i oszukać. Moim zdaniem już to prawo pozwalające każdemu szlachcicowi, który chciał należeć do elekcyi, było zgubne. Miast i wieśniaków nie wyłączałbym, ani od sejmów, ani od wyborów, ale tak jak szlachtę, jeżeli już musiała osobno istnieć, tylko przez pełnomocników dałbym im obierać.

A im o większćj wagi sprawę chodzi, tem oględniejszy, cichszy, spokojniejszy sejm urządziłbym.

Wójt. Jakto myślisz? Powiedź.

Stan. Uważacie sarni: Jaki to ruch w kraju wywoływać sejm musiał, kiedy szlachta do miast ziemskich się zjeżdżała dla obierania posłów na sejm? Ale natenczas kiedy był król, prawo, urzęda, to ruch taki mógł tylko budzić życie, przemysł, handel, nie wiele zaś mógł szkodzić. Ale kiedy nie było rządu, tylko chwiejny, tem-czasowy, to ruch taki mógł łatwo prowadzić do nadużyć, do swawoli i tak się też działo.

Zamiast więc dzielić obiór króla na sejmy: konw⁷okacyjny, elekcyjny, koronacyjny, jak bywało; nakazałbym dla dobra kraju jak najcichszy sejm, którenby jeden, daleko skuteczniej tamte trzy był zastąpił.

Wicek. Ciekawbym, jakbyś to poradził, ź.eby sejm był cichym? W roku przeszłym tylko rady bywały po kraju, a jakto bywało hałaśnie!

Stan. Zamiast całą szlachtę do ziemstwa sprowadzać, kazałbym był zgromadzać się jćj po powiatach, kiedj' już sama, jako obywatelstwo rzeczywiste, obierać miała.

Kaźden powiat niechby był obrał swoim zastępcą tego, kogo znali wszyscy za najpoczciwszego i najrozumniejszego, i komu najwięcój ufano.

A takich kilku czy kilkunastu zjechawszy do ziemstwa, niechby znowu wybrali na sejm główny tego, kogoby uznali dobrym sumieniem za najpoczciwszego i najrozumniejszego.

Pojmujecie, źe ci juźby wcale żadnego ruchu niespokojnego, a tem bardzićj swawoli nie byli się dopuścili. Sejm główny składałby się już tylko z posłów wysłanych przez ziemstwa. Byliby to ludzie zaufania powszechnego. Ci nic rozpisywaliby byli: Kto chce królem Polskim zostać, niech się zgłosi!

Bo ludzie prawdziwie zdolni i zasłużeni zwykle bywają skonmemi. Ale ci wyszukaliby tych, co się krajowi najlepićj zasłuź)di, rozważyliby ich zdolności, istotne potrzeby kraju i obraliby najstosowniejszego, A takiemu królowi; nie kładzionoby pactów con-yentów do zaprzysięgania. Jeżeli małe ku temu środki mając, robił co mógł najwięcej dobrego dla kraju, ufanoby sercu jego i jego słowu, źe w miarę możności zrobi, co mu tylko dobrego sumienie nakaże.

Cieśla. Otóż widzisz Stanisławie! Ty nie szlachcić, a jak oni!

Stan. Ze wyłączali od praw nieszlachtę robili istotnie nierozumnie, lecz czy w tamtym czasie byłbym im dał tak dobrą radę, tego twiedzić nie mogę. j ‘rzj^słowie mówi: Mądry Polak po szkodzie! Bóg tylko zna następność wszelkich rzeczy. Człowiek, aby był rozumnym, doświadczać musi. Dla tego nie możemy mieć za złe szlachcie ówczesnej, źe nie miała rozumu i doświadczenia ludzi dziś żyjących. Inaczej wystawialibyśmy się. na to, aby nasze prawnuki nam kiedyś wyrzucali nasz dzisiejszy nierozum i niecnotę.