11407 P1060873 (2)

186 Synteza i analiza form, czyli fleksja w dztaUutii

Uwaga 6. W niektórych grupach występują oboczności w temacie podstawowym niektórych czasowników, np. pros-i-ć, prosz-ć-ę, proś-0 w grupie VI* łub nieS-ć, niesi-o-no, nios-ó-ę, niós-0-ł w grupie XI.

Uwaga 7. Z tabeli wynika, jaki jest rozkład wspólnofunkcyjnych końcówek osobowych: -m i -ę. Pierwsza z nich występuje tylko w grupach I i II, a druga w pozostałych grupach.

Uwaga S. W grupach Xa. Xb, Xc podział formy wyrazowej na temat podstawowy i przyrostek tematowy nastręcza trudności. W grupie Xa, do której należą czasowniki na -id, -yć i -ud (np. bid, szyć, trud), samogłoskę pozostawiono w temacie nie tyle dlatego, aby uniknąć tematów niesylabicznych, ile przede wszystkim dlatego, że wysunięcie tylko jednej z samogłosek i, y, u do roli przyrostka byłoby nieuzasadnione, a wyróżnienie trzech przyrostków prowadziłoby do podziału tej grupy na trzy podgrupy (analogicznie do VIa i VIb). W grupie Xb, do której należą tylko czasowniki na -ad, wyodrębniono przyrostek -a- altemujący z -ej-, tak aby układ przyrostków jednoznacznie charakteryzował tę grupę. W grupie Xc, obejmującej dwa szeregi czasowników, zdecydowano wyodrębnić przyrostki -n- i -m- charakterystyczne dla tych szeregów, mimo że - historycznie Cw. 5f rzecz biorąc - głoski n i m należą do rdzenia.

11.5. Czasowniki nieregularne

Czasowniki nieregularne z punktu widzenia klasyfikacji Tokarskiego to takie, które nie należą do żadnej z grup tematowych. Są to m.in.:

BAĆ SIĘ	JEŚĆ	STAĆ SIĘ
BYĆ	MIEĆ	WIEDZIEĆ
CHCIEĆ	POWIEDZIEĆ	WINIEN
DAĆ	POWINIEN	WRZEĆ
DOSTAĆ	SIĄŚĆ	WZIĄĆ
IŚĆ	SPAĆ	ZNALEŹĆ
JECHAĆ	STAĆ	ZOSTAĆ

Do nieregularnych należą też pochodne czasowniki przedrostkowe, np. zechcieć, wydać, pójść\ a także czasowniki o innym przedrostku niż obecny na powyższej liście, np. odnaleźć.

Niereguiamości w odmianie wymienionych czasowników są różne, można powiedzieć więc, że są czasowniki mniej i bardziej nieregularne. Do bardzo nieregularnych należą BYĆ (zob. 6.7), POWINIEN i WINIEN (zob. 6.8). Wyraźnie nieregularny jest też czasownik IŚĆ, a to z powodu całkowitego supletywizmu tematowego, por. iś-ć, id-ę, szed-ł, sz-la. Na przeciwległym biegunie znajdują się czasowniki mające tyłko jedną formę nieregularną, np. leksem DAĆ, który należałby do grupy I, gdyby nie forma dadzą, nie pasująca do tej grupy. Słusznie

koniugacji polskiej_____|g₇

*--

_ąte słowniki polskie, które mimo to zaliczają DAĆ i czasowniki przedrostkowe logflJpy Bpli nieregularną formę przy wyrazie hasłowym.

yittó czasowników nieregularnych Tokarski nie wymienił leksemów defek-'\vtiych* Na preykład MOC - mimo braku bezosobnika, gemndium i trybu Okazującego - odmienia się zasadniczo tak jak POMÓC i oba te czasowniki jjleżą do grupy XI. Podobnie JĄĆ - mimo braku czasu przyszłego - odmienia się ^ WYJĄĆ, zgodnie z wzorem przewidzianym dla grupy Xc.    Cw

11.6. Przedrostki czasownikowe z ruchomym -e-

Kilkadziesiąt czasowników ma dwie oboczne formy przedrostka, jedną z -e-, drugą bez -e-, np. ob- i obe-. Oto kilka przykładów:

ob-ciąć, ob-ciął, ale obe-tnie, obe-tnij roz-piąć, roz-piął, ale roze-pnie, roze-pnij roze-drzeć, roze-drze, roze-drzyj, ale roz-darł nade-brać, nade-brał, ale ncid-bierze, nad-bierz obe-jfć, obe-jdzie, obejdź, obe-szla, ale obszedł

Jak widać, rozkład tych przedrostków pomiędzy formy czasownikowe jest różny w różnych leksemach. Obszerniejszą listę czasowników z ruchomym -e-podaje Tokarski (1973: 230-233). W wydaniu trzecim Fleksji polskiej została ona uzupełniona przez Saloniego (s. 271-272).

11.7. Inne systematyzacje koniugacji polskiej

Wcześniej Tokarski (1951) opracował szczegółowszą klasyfikację czasowników, w której wyróżnił aż 49 grup i podgrup, nie licząc czasowników nieregularnych. Czy w związku z tym należy uważać, że jego późniejsza klasyfikacja, obejmująca tylko osiemnaście grup, była krokiem wstecz w porównaniu z poprzednią?

Nie śpieszmy się z odpowiedzią. Należy pamiętać, że druga klasyfikacja została stworzona pierwotnie do celów leksykograficznych (wykorzystano ją w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, a później też w wielu innych słownikach). W zastosowaniach słownikowych wydaje się ona nawet lepsza od poprzedniej, bo prostsza. Także ze względów dydaktycznych ma ona przewagę nad poprzednią, co autor sam przyznał pośrednio, włączając ją do podręcznika Fleksja polska. Druga klasyfikacja czasowników Tokarskiego nie jest więc gorsza od poprzedniej, jedynie granica między opisem gramatycznym a słownikowym została w niej poprowadzona w innym miejscu, tak iż część faktów poprzednio regularnych, a więc należących do gramatyki, znalazła się w słowniku jako wymykająca się nowym, mniej licznym regułom.