22642 Wykłady z polskiej fleksji3
1

188 Synteza i analiza form, czyli fleksja w działa im

W wyodrębnionych przez Tokarskiego 18 grupach czasownikowych znalazł" się zresztą aż 95,5% ogółu czasowników Słownika języka polskiego pod red Doroszewskiego (zob. Saloni 1988b). Aby objąć klasyfikacją wszystkie czasownd i polskie, należy utworzyć ponad 100 grup, czyli ponad 100 wzorów odmiany Rejestr taki sporządził Saloni (2001), który podzielił też około 12000 czasowników pomiędzy wyodrębnione przez siebie grupy. Liczby te pokazują, że potrzchii stosunkowo niewielkiej liczby ogólnych reguł do opisania wielkiej liczby faktów i że chcąc objąć opisem gramatycznym pozostałe fakty, należy tworzyć coraz więcej i więcej reguł szczegółowych. Obserwacja ta dotyczy nie tylko fleksji, alu też innych działów języka (zob. Bańko 2001: 53-57).

Inną klasyfikację czasowników zaproponowano w Morfologii. Oparta jest oiiu przede wszystkim na łączliwości tematów podstawowych z końcówkami czasu teraźniejszego lub przyszłego prostego (przy czym końcówki te są wyodrębnione inaczej niż u Tokarskiego), dopiero wtórnie zaś na przyrostkach tematowych,I Zarówno pod względem liczby wyodrębnionych grup, jak i pod względem stopniu szczegółowości opisu jest to propozycja zbliżona do drugiej klasyfikacji Tokarskiej! (zob. ich porównanie w Lipińska, Saloni 1987).

Wspomnijmy na koniec o tradycyjnym podziale czasowników polskich na t/w cztery koniugacje (zob. Doroszewski 1963: 246-250, Szober 1968: 246), stosowtJ nym jeszcze w niektórych opracowaniach fleksji. Jego podstawą są zakończcnlit form czasu teraźniejszego (przyszłego prostego):

I    -ę, -esz, -e, -emy, -ecie, -ą

II    -ę, -isz, -i, -imy, -icie, -ą (-ę, -ysz, -y, -ymy, -ycie, -ą)

III    -ara, -asz, -a, -amy, -acie, -ają

IV    -em, -esz, -e, -emy, -ecie, -eją

Przykładowe czasowniki z wymienionych grup to:

I    pisać, rysować, ciągnąć, szaleć, 4mc

II    lubić, suszyć, widzieć, słyszeć

III    czytać

IV    umieć, rozumieć, śmieć

Koniugacja IV obejmuje te same czasowniki, co II grupa tematowa Tokarskiego i z tych samych powodów, co tamta, mogłaby być skasowana. Koniugacja II odpowiada dokładnie I grupie tematowej Tokarskiego. Pozostałe dwie koniugacją tzn. I i II, dzielą pomiędzy siebie pozostałych szesnaście grup Tokarskiego. Nit) dziwnego więc, że tradycyjny podział czasowników polskich porządkuje ich odmianę tylko w czasie teraźniejszym i przyszłym prostym. Inne formy czasów ników należących do tej samej koniugacji mogą być tworzone różnie, por. bruk symetrii w parach:

pis-a-d    rys-ow-a-d    ciąg-n-ą-d    szal-e-d    hl-p-d

pisz-ę    rys-uj-ę    ciąg-n-ę    sz.alejy    l>l / ę

/(■stawione tu czasowniki należą bezwyjątkowo do koniugacji I, a odmieniają się -nk widać - różnie.

Dopiero na tym tle można docenić wkład Tokarskiego w systematyzację koniugacji polskiej. Zamiast czterech zestawów końcówek, zwanych koniugacjami

I 'godnie z tradycją łacińską, zaproponował on jeden taki zestaw (jedyne osobowe końcówki wspólnofunkcyjne to, przypomnijmy, -m i -ę). Osiągnął to przez wyodrębnienie z tradycyjnie wyróżnianych końcówek ich końcowych części (np. i końcówek -esz, -isz, -ysz, -asz wyodrębnił końcówkę -sz). Natomiast początkowe i /ęści tradycyjnych końcówek potraktował jako przyrostki tematowe (np. -e-, -i-, v , -a-). W ten sposób ciężar złożoności koniugacji polskiej przeniósł z końcówek lin przyrostki tematowe. Było to posunięcie korzystne, ponieważ końcówka niesie podstawowe informacje o formie fleksyjnej i dobrze jest, jeśli te podstawowe inlormacje można uzyskać na podstawie analizy niewielkiego zbioru elementów.

11.8. Końcówki czasownikowe według Jana Tokarskiego

Wspólny dla wszystkich czasowników polskich zestaw morfemów końcówkowych, zgodny z opisem Tokarskiego, zebrany jest niżej. Część z nich została już omówiona szczegółowiej w 3.4 i 3.5.

1.	Końcówki	czasu teraźniejszego (przyszłego prostego)
	-ę/-m	-my	pisz-ę/czyta-m	pisze-my / czyta-my
	-sz	-cie na przykład:	pisze-sz/czyta-sz	pisze-cie / czyta-cie
	-0	-ą	pisze-0/czyta-0	pisz-ą/czytaj-ą
i.	Końcówki"	czasu przeszłego i trybu warunkowego
	-(e)m	-(e)śmy	pisał-em/pisała-m	pisali-śmy / pisały-śmy
	*(e)ś	-(e)ście na przykład:	pisał-eś / pisała-ś	pisali-ście / pisały-ście
	-0	-0	pisał-0/pisała-0	pisali-0/pisały-0
i	Końcówki trybu rozkazującego
	(niech) -ę	-my	niech pisz-ę	pisz-my
	-0	-cie na przykład:	pisz-0	pisz-cie
	(niech) -0	(niech) -ą	niech pisze-0	niech pisz-ą
i	Końcówki bezokolicznika
	-Ć/-0	na przykład:	pisa-ć/tłuc-0
fi	Końcówka bczosobnikn
	-0	na pr/ykłml:	piwnn-n