85533 Wykłady z polskiej fleksji34

194 Synteza i analiza form, czyli fleksja w działaniu

się od przyporządkowanego im wzoru. Podajemy przykładowo wzór dla liczebników zbiorowych na -oro:

M -oro

D -orga

C -orgu

B -oro

N -orgiem

Ms -orgu

W -oro

Uwaga: może ci się przydać lektura fragmentu artykułu Salonicgo (1977: 147-149).

Inny zestaw form bazowych czasowników niż przedstawiony w tej książce podaje Saloni (2000: 30-37). Porównaj te zestawy i zastanów się, czy są one równoważne, czy też pod pewnym względem jeden z nich jest lepszy od drugiego. Porównaj też reguły tworzenia form niebazowych podane przez Saloniego z tymi, które wymieniono w Innym słowniku | języka polskiego.

Synteza i analiza fleksyj w słownikach polskich

Choć pojęcie leksemu jest używane przede wszystkim przez gramatyków, nic jest wykluczone, że swoje źródło ma ono raczej w leksykografii niż w gramatyce. Autorzy słowników od dawna bowiem zakładali, że hasło słownikowe na ogół opisuje nie jedną formę wyrazową (formę kanoniczną), lecz cały leksem lub całą rodzinę leksemów. Z pierwszą sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy w haśle opisane jest jedno znaczenie, z drugą - gdy hasło opisuje wiele znaczeń, odpowiadających różnym leksemom.

Zakładano też, że ktoś, kto sięga po słownik jako pomoc w pisaniu tekstu, potrafi utworzyć potrzebną formę wyrazową na podstawie wyrazu hasłowego, a ktoś, kto używa słownika do czytania tekstu, będzie umiał odnieść napotkaną formę wyrazową do odpowiedniego hasła słownikowego. W rezultacie autorzy słowników zazwyczaj nie podawali szczegółowych instrukcji syntezy i analizy form, uznając, że użytkownicy słowników posiedli tę umiejętność, a w razie potrzeby mogą zajrzeć do podręcznika gramatyki. Informacje fleksyjne w dawnych słownikach były, generalnie rzecz biorąc, niesystematyczne i nie wystarczały do lego, by osoba nje-znająca praktycznie gramatyki danego języka mogła poprawnie Iworzyć lub interpretować jego formy fleksyjne (zob. Gruszczyński 1982).

Mimo to pierwsze próby systematycznego i całościowego opisu fleksji polskiej można znaleźć właśnie w słownikach. Nie powinno to dziwić: podręcznik gramatyki może wprawdzie wyliczyć wzorce odmiany, ale nie może każdego wyru/u przypisać do odpowiedniego wzorca, gdyż wtedy stałby się już słownikiem. Przypisanie takie zaś jest konieczne, gdyż - jak widzieliśmy - sama forma kanoniczna nie wskazuje, jak wyraz ma się odmieniać, por.:

rower - roweru, ale bimber - bimbru i sweter - swetra styl - stylu, ale model - modelu (rzeczy) lub modela (osoby) franciszkanin - franciszkanów, ale mieszczanin - mieszczan pisać - pisze, ale hasać hasa