33750 Wykłady z polskiej fleksji38

182 Synteza i analiza form, czyli fleksja w działań Iii

przedn-i	tyln-y
przedni-ego	tyln-ego
przedni-emu	tyln-emu
przedni-ego	tyln-ego
przedn-im	tyln-ym
przedn-im	tyln-ym
przedn-i	tyln-y
Komplikację wprowadza jednak mianownik (i wołacz) liczby mnogiej w rodzaju j

męskoosobowym, gdzie wybór między końcówką -i oraz -y nie jest skorelowany ściśle z podziałem na przymiotniki miękko- i twardotematowe. Z jednej strony I przymiotniki miękkotematowe na -ki, -gi mają tu zakończenie -cy, -dzy, np wysoc-y, drodz-y. Z drugiej zaś strony większość przymiotników twardotematowyehI ma w mianowniku liczby mnogiej tego rodzaju końcówkę -i, np. zdrow-i, młóci:-1,1 czyśc-i, głus-i. Końcówka -y przysługuje tu tylko tym przymiotnikom twardoJ tematowym, które mają temat na spółgłoskę stwardniałą, np. obcy (ludzie), cudzy j (przyjaciele), a także przymiotnikom na -ry, np. dobrz-y. Jednak i wśród nich jest I wyjątek - przymiotniki na -szy mają M lm mos na -si, np. tutejszy - tutejsi. RanjM tego wyjątku podnosi fakt, że obejmuje on wszystkie formy stopnia wyższegol i najwyższego, które mają temat rozszerzony przyrostkiem -sz-, np. starszy - rfar.vfl W sumie zakres występowania końcówek wspólnofunkcyjnych w deklinacji I przymiotnikowej jest mniejszy niż w odmianie rzeczowników, a kryteria wyboruj końcówki znacznie prostsze. Dużo łatwiej tworzyć formy przymiotnikowe nil rzeczownikowe. Nieregularności w odmianie dotyczą nielicznych przymiotników o zakończeniu spółgłoskowym, np. RAD, KONTENT, i tak samo zakończonych zaimków przymiotnych, np. TEN, ÓW, ŻADEN.

Powyższe uwagi oczywiście nie wyczerpują zagadnienia syntezy form polskie|l . 3 przymiotników. Szczegółówy opis deklinacji przymiotnikowej - zob. Saloni (1992)1

11.3. Końcówki wielofunkcyjne

0 ile trudności z syntezą fleksyjną wynikały z istnienia końcówek wspólni* funkcyjnych, o tyle trudności z analizą fleksyjną biorą się z istnienia końcówcl wielofunkcyjnych. Na przykład końcówka -a występuje m.in. w następujących formach rzeczownikowych:

M lp ż: matk-a,

D lp m: chłopc-a, ps-a, metr-a,

B lp mży w: chłopc-a, ps-a,

D lp n, MBW Im n: okn-a, pol-a,

MBW Im mrz: akt-a, organ-a, koszt-a, grunt-a, gust-a,

MBW Im nmos: chemikali-a, precjoz-a.

Znajdujemy ją też w formach rodzaju żeńskiego przymiotników:

M lp ż: dui-a.

Ponadto końcowe -a może mieć status przyrostka tematowego - tak często jest w lormach czasownikowych:

o3 lp ter ndk, o3 lp przysz dk: czyt-a-0, przeczyt-a-0, o3 lp przesz ż: czytal-a-0.

Wreszcie końcowe -a może należeć do wyrazu nieodmiennego, np.: alia, basta, chyba, circa.

W rezultacie nieznana forma wyrazowa może być teoretycznie interpretowana im wiele sposobów. Na przykład ktoś, kto nie zna słowa wręczaut (środowiskowy neologizm używany w funkcji angielskiego handout ‘streszczenie referatu wręczane .Inchaczom’, zresztą niezbyt udany), może upatrywać w nim nie tylko formę męskiego rzeczownika WRĘCZAUT. Teoretycznie słowo to może być formą nijakiego rzeczownika WRĘCZAUTO (por. aut od AUTO). Niekiedy kontekst po/wala ustalić właściwą interpretację, czasem pomocna jest budowa słowotwórcza (np. inny neologizm używany w tym samym znaczeniu, WRĘCZNIK, interpretujemy jako rzeczownik męski dzięki wyraźnemu przyrostkowi -nik), czasem /iis trzeba zajrzeć do słownika, aby sprawdzić, czy domniemany leksem, reprezen-li iwany przez daną formę, jest w nim obecny.

Innym następstwem faktu, że istnieją końcówki wielofunkcyjne, jest homonimia llcksyjna, tak wcwnątrzparadygmatyczna (zwana też, jak wiemy, synkretyzmem lorin), jak i międzyparadygmatyczna, zob. 2.11. Przykładowo forma tonie może reprezentować cztery leksemy - TON, TONA, TOŃ i TONĄĆ - i w sumie dwanaście fonu wyrazowych (lub osiem, jeśli nie uwzględnić synkretyzmu rodzajowego czasowników w czasie teraźniejszym).    Ćw. 4

11.4. Wspólnofunkcyjne przyrostki tematowe w koniugacji.

Systematyzacja czasowników Jana Tokarskiego

W koniugacji - jeśli pominąć formy deklinowane, czyli imiesłowy przymiotnikowe i gerundia - występowanie końcówek wspólnofunkcyjnych ogranicza się w zasadzie do pierwszej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego i przyszłego prostego. W użyciu są tutaj dwie końcówki: -m (np. czyta-m) i -ę (np. pisz-ę). Poza lvm w bezokoliczniku, gdzie przeważa końcówka -ć (np. czyta-ć), występuje i/asem końcówka zerowa, mianowicie gdy temat jest zakończony na -c (np. \n :yc-0).