11543 P1190108 (2)

1.46 WIELKIE KOPCE MAŁOPOLSKIE

rac lila kopca datującym |hB| sę przed*' " szystłdm brązowe okucie pasa awarskiego w kształcie śmigiełka awane na wiek MII. Przedmiot ten <ryc. 7.5) znaleziono na głębokości ponad m od szczytu. Znaczenie datujące ma tez srebrny denar czeski Bolesława U C9~2-WX odkryty w części szczytowe!. około 50 cm pod darnią. Te dwa znaleziska wyznaczają zatem szerokie ranie czasowe powitania obiektu, między koncern Mil a końcem X w.

Badania nie doprowadziły do znalezienia pochówku. na co odkrywcy, jak można s»c- domyślać. bmłzo hczyii Przwzin niepowodzenia upatrywano w fakcie, Ze kopiec eksplorowano w dolnej części metodą leja, co uniemożliwiło zbadanie całej powierzchni Ale odnowimy w tym miejscu, że ów lej był sukce>vw nie [X«szrrzany. co w efekcie doprowadziło do odsłonięcia niemal 80 proc. podstawi kopca Dlatego też nie można wykluczyć innej możliwości: pochówku na dnie kopca nie znaleziono, bo go tam nigdy nie było. Do kwestii tej wrócimy' jeszcze w dalszej caęśd omówienia.

Drugi spośród wielkich kopców krakowskich - kopiec Wandy — usytuowany jest około 9 bu na wschód od Wawehi, u ujścia rzeki Dkibru do Wisły Cna lewym jej brzegu). a zatem po przeciwnej stronie niż kopiec Krakusa. Są to obecnie tereny Krakowa (dzielnica Nowa Huta), a zarazem dawniejszy obszar wsi o nazwie Mogiła; powszechnie uważa się. że właśnie nazwa wsi, na terenie której stoa wspomniany kopiec, wzięła nazwę od obiektu. Jeżeli tak było. należałoby przyjąć tezę o wdąż trwającej pamięci jego funkcji, jak i odległej, bo sięgającej okresu wczesnego średniowiecza genezie Wysokość nasypu monumentu wynosi 14 tn. a jego średnica dochodzi do 45 m. Wskutek licznych transformacj (min. austriackich prac fortyfikacyjnych w XIX w.) jego pierwotna torraa uległa dałrko idącym pczrkwijłreninm (wkładka ryc. 20). Kopiec Wandy me był itegd przedutiotem prac wykopaliskowych. Wiadomo natomiast, że w bezpośrednim jego sąsiedztwie występują znaleziska darujące się od młodszej epoki łramr-nia Przypuszczenie. że jest to obiekt wczesnośredniowieczny opiera ■ę żarem na skopanemu jego formy i tradycji legendarnej z kopcem Krakusa. Zgodnie z przekazami dbieta ren miał być grobem Wandy — córki mitycznego Kraka > H. Zol Atfamikowa 1977, tam Btrranira)

Jeszcze mniej wiemy na temat trzeciego spośród kopców- krakowskich — a tniauowii ii ■ kopca EsrerkL Usytuowany był on na terasie Rudawy, w odległości ponad 3 km na północny zachód od Wawelu, w obrębie ogrodu pałacu kroiewskrepo w Łcłatnie. Obiekt badany był wykopaliskowi > już pod koniec XMU w., a inicjatorem przeciw, wzięcia był król Stanisław August Po nlnuuiln SpcaJaewano się «■«<kE w nfca na grób Hsrerki - kochanki Katana rti WIHkjrgn Akcji ta zakończyła sę niepowodzeniem, jako że domniemana mog3a okazała aę pasa. W łatach ptgćdzicstąryefa XX w. kopiec został caśkowioc iraarmny w wałmr budowy wadionu sportowego. Na podstawie zachowanych [rałia^ konogofianych inażna przypuszczać, że jego wyaobott atpk 8 aa. a łardniu | podnawy około 30 m (K Radawański 1999 2000)

Pozostałe wielkie kopce w Małopołsce

Z terenu Małopolski znanych jest co najmniej kilka kolejnych kopców, których namiary zdecydowanie przekraczają średnie wielkości kurhanów z cmentarzysk okresu przedpańsrwowego. Są one, co prawda, zdecydowanie mniejsze niż obiekty monumentalne omawiane dotychczas, ale zarazem zdecydowanie większe niż setki kopców znanych z cmentarzysk kurhanowych z ziem polskich, których średnice osiągają z reguły rozmiary poniżej 10 m, a najczęściej mieszczą się # granicach 4-7 m. Obiekty o rozmiarach ponadprzeciętnych występują na terenach wschodniej Małopolski; dotychczas najwięcej zidentyfikowano ich iiHpakeiiii i I ii iii

I Imponująco wygląda częściowo dziś zniszczony przez orkę kopiec w Leszcz-kowie koło Sandomierza (ryc. 7.6). Ma on wysokość 7,7 m. przy średnicy u podstawy 22-24 m; można wnioskować że pierwotna średnica była zdecydowanie większa'. Z obrywów ścian kopca pochodzą materiały z różnych epok: od neolitu po kulturę przeworską. Jeśli nie jest to kurhan z okresu rzymskiego, jego chronologia sięgać może okresu wczesnego średniowiecza. Z występo-wsniem tego monumentu nie są związane żadne lokalne legendy, ani też tradycja. Legendy towarzyszą natomiast tzw. mogile Kwacala, położonej w Złotej kolo Sandomierza Obiekt ten (wkładka ryc. 21), o kształcie owalnym, średnicy 14-16 m i wysokości do 2,5 m, położony jest na kulminacji lessowej, ptzez co doskonale widać go w terenie. Interesująca jest nie tylko nazwa Samego obiektu - wskazująca na jego grobową funkcję, ale nade wszystko imię gPjadkowego Kwacala. Czy był to lokalny wódz doby plemiennej, czy też nazw a ta ma inną genezę - trudno jednoznacznie rozstrzygnąć Kopiec stoi w miejscu, gdzie istniała tradycja chowania osób o wysokim statusie społecznym . Na jego skraju odkryto grób dorosłego mężczyzny z końca epoki gazu. Jest to najbardziej bogato wyposażony grób ludności kultury mierzano-wickiej znany z terenu ziem polskich. Z obecnością tego kurhanu (?) wiąże aę też tradycja tzw. rękawki, na co zwrócił uwagę znany regionalista sandomierski Roman Koseła (1939). Podobny obyczaj, sięgający czasów Polski plemiennej, łączony też z rejonem kopca Krakusa w Krakowie, przetrwał w tradycp nazwy ffipmesiema, na którym jest posadowiony.

W położonej niedaleko Sandomierza Świędcy występują aż dwa wielkie kopce. Pierwszy ma średnicę dochodzącą do 24 m, przy zachowanej wysokości 4 m. Częściowo niszczony przez erozję, nie był dotąd przedmiotem prac ^KheotogkznM h. Drugi, znacznie mniejszy (średnica u podstawy około 9 m.

‘Kopce sandomierskie omawiane także » dalszej części roabŁihi. byty przedmiotem i a ii golowych kaetend notowanych pracz M. Florka 0990. tam dabza literatura | ^,Obteta ten, znajdujący dr oa prywatnym polu. jest sukcesywnie rtuiymity er trakcie cotocanych prac K jadowych Jego Średnica ulega zatem iągtniei pomniejszeniu, co dodatkowo potęguję etoęi wokow Ba pilnych taterwencp konserwatorskich może nastąpić w dłuższej perspektywie czasowej jego rfhnuW sdśgńubcja