27102 P1190105 (2)

140 WIELKIE KOPCE MAŁOPOLSKIE

piasku Na stolęĆK&    i północnym nasypy mań postać rumoszu,

na bon -*■»—+-j*| się: piaskowiec, okruchy cegły. zaprawa murarska, żużel, popiół i fragmenty cenaakć wsesrafi j§ zalegają na niewielkich głębokościach od powierzchni nemi Na wschodnim stoku wzgórza zalega glina barwy czarnej; obok okruchów piaskowca występują tu również węgle drzewne I soczewki żółtego piasku Wszystkie re utwory przykryte są materiałami powierzchniowymi.

Z p»pna»famydi wierceń wynikało. że poniżej warstwy zwietrzeliny wszędzie wyaępuje podkse skalne. W sondażu usytuowanym na ścieżce prowadzącej na szczyt kopca, poniżej ZO-centymetrowej warstwy piasku i luźnego rumoszu skalnego, odsłonięto na całej powierzchni wychodnię skały w dół. zgodnie z nachyleniem stoków kopca. Z innego sondażu po*ysk*o kBcanaSue fagmeturtw ceramiki wczesnośredniowiecznej, datowanej na koniec XD — pierwszą połowę XIII w W warstwie tej natrafiono na poepałone bryły piaskowca, a poniżej zalegał zwietrzały piaskowiec i rumosz li ihji Na pokidniowym stoku kopca, pod warstwą piasków, na głębokości tk-70 cm pojawi się rumosz skalny. Pozyskane materiały ceramiczne to naj-smjsze jak dotąd, iródh archeologiczne z omawianego obiektu. Nowym ele-kwerend archiwalnych, przeprowadzonych przez Ewę Sosnowską, była abserwacjK iż podobnie, jak to miało miejsce w przypadku kopca Krakusa (por. w «*»*«wj części rozdziału). wokół kopca Tatarskiego znajdowały się w przeszłości me, mniejsze kurhany. Czy są one świadectwem obecności w tym reicrae nimm władzy plemiennej Lędzian? Kwestia ta pozostaje w sferze łupcież: Dzd wydaje się wysoce prawdopodobne. Ze kopiec Tataraki CPrze-my sława ■ w zasadniczym ziębie zbudowany jest z rdzenia skalnego, który iwom jego jądro. W nieokreślonym bliżej czasie nadsypano górną część jego fadminai p Świadectwem opisanych działań jest zapewne charakterystyczna bnr obiektu, na którego stokach, mniej więcej w połowie wysokości, widoczny test i harakterystytzny usimk i jednocześnie zmiana kąta nachylenia stoku (Ł Saszowsk i 2000>. Czy prace te wykonano w momencie budowy na szczycie kapficy, czy w Innym okresie - trudno na podstawie stanu dotychczasowej wiedzy definitywnie rozstrzygnąć

W świetle dotychczasowych badań przyjąć można, że kopiec przemyski iprti ii w dągu wieków różne funkcje- Od XVI w stała na jego szczycie kapfirrfcą św. Leonarda, wokół której frakcjonował cmentarz; jego początki są pczedarcacm dyskusp. Od XIX w. okoliczna ludność odbywała do tego miejsca preigrzymta w drugi dzień świąt Wielkiej Nocy. Pozostaje wątek legendarny wiązgcy trptindną genezę kopca z odległymi dziejami miasta; obydwie wersje Irydy konsekwentnie afcrrfiją jego grobową funkcję- Powstaje więc pytanie: było miejsce da zmariegp, skoro rdzeń kopca tworzy lita skała?

Domniemane monumentalne kopce w Przemyskiem

Oprócz kopca Tatarskiego, uwagę badaczy przyciągają od lat obiekty w Solcy ('Komaiowicaib (ten ostami na Ukrainie). Pierwszy z wymienionych (wkładka ryc. 18) ma około 50 m średnicy, przy zachowanej wysokości 6 m; drugi jest znacznie mniejszy (średnica 38 m. przy wysokości 9,5 m). Obydwa położone są w niewielkiej odległości od siebie i wyróżnia je obecność zagłębienia na szczycie, w formie krateru dochodzącego do 3,5 m głębokość. Obiekty te były dotąd jedynie w ograniczonym stopniu przedmiotem prac archeologicznych (por. J. Kodarczyk 1969), w nasypach obu znajdowano wszakże materiały wczesnośredniowieczne. Ale interpretacja tych kopców pełna jest niejasności. Należy liczyć się z możliwością innej ich funkcji aniżeli sepulkralna. Przesłanką w tym względzie są ślady zagadkowego krateru na powierzchni. co w przypadku kopców-kurhanów nie jest uzasadnione ich strukturą. Należałoby się zastanowić, czy nie są to pozostałość małych gródków strażniczych (ptzećw tej hipotezie świadczyłaby jednak zbyt mała powierzchnia wewnętrzna majdanu) łub czy nie mamy do czynienia z pogańskimi miejscami kultu - na wzór znajdowanych w innych regionach naszego kraju¹. Dylematy towarzyszą interpretacjom również innych monumentalnych kopców małopolskich. w tym Sałve Regina, położonego na południowo-zachodnim krańcu Sandomierza.

Sandomierski kopiec Salve Regina

Obiekt ten znajduje się na krawędzi pradołiny Wisły (dzielnica Przedmieście Krakowskie), w pobliżu biegnącej wąwozem ulicy Sałve Regina. Do dziś zachował charakterystyczną formę graniastosłupa foremnego, o średnicy 40 m, wysokość ponad 11 m, 1 o wyraźnie spłaszczonych trójkątnych stokach, których podstawa odcina się ostro od podłoża (wkładka ryc. 19). Na szczycie usytuowana jest kamienna dziewiętnastowieczna figura dedykowana Matce Boskiej. Każdego roku w maju, wokół niej, odświętnie udekorowanej, gromadzą aę okoliczni mieszkańcy dla odprawiania majowego nabożeństwa. Po stronie północnej monumentu widoczny jest wyryty w murawie półkolisty napis „SALVE REGINA¹ (ryc 7.2), który w myśl lokalnej tradycji jest tu od zawsze i - co więcej - nigdy nie zarasta trawą.

Od ponad stu lat wzgórze Sałve Regina uznawane jest za jedną z osobliwość Sandomierza. Miejscowego dziejopisarza z tamtego okresu - księdza Melchiora Bulińskiego (1879: 11), zastanawiała forma obiektu, który wglądał .jakby ręką

1

V lym koneckie te nasuwa się nieodparcie skojarzenie z niedużymi .gródkami', podobnymi do odkrytego » Mateczkach na Podlasiu (por. tozdz. 5X