11961 img050 (44)

fraz. Wydaje mi się, że podobna może być percepcja przez dziecko sytuacji przyjemnych lub bardzo zabawnych. Echolalia może nasilać się w sytuacjach niepewnych, gdy pojawia się nieznana mu dotąd osoba lub następuje zmiana otoczenia (Charlop, 1989, za: Błeszyński, Bobkowicz, 1997). Czynnikiem utrudniającym komunikację, który także może powodować echolaliczną ekspresję wokalną, jest brak rozumienia przez dziecko kierowanych do niego wypowiedzi (podobne zachowania możemy zaobserwować u osób w normie, którzy powtarzają kwestie zbyt szybko do nich skierowane lub gdy są one niezrozumiałe) (ibidem).

4.2.2. Komunikacja niewerbalna w autyzmie

Komunikacja niewerbalna dotyczy ekspresji i rozumienia informacji wyrażonych gestykulacją, mimiką, postawą ciała. Komunikacja niewerbalna (nie-językowa wg Kaczmarka, 1993) służy podtrzymaniu komunikacji słownej, jest kontekstem, w któiym dokonuje się interpretacja komunikatów słownych. Aberc-rombie (1968, s. 33, za: Argyle, 1991) twierdzi, iż: mówimy dzięki naszym organom mowy, lecz rozmawiamy całym naszym ciałem

U dzieci autystycznych występują duże trudności w wyrażaniu oraz rozumieniu komunikatów niewerbalnych. Bardzo charakterystyczny jest dla nich również brak używania gestów do kompensowania problemów, związanych z komunikacją werbalną (takie próby kompensacji obserwujemy np. u dzieci z zespołem Downa). Attwood (1988, za: Markiewicz, 1994) stwierdza duże różnice w zakresie gestykulacji dzieci autystycznych w porównaniu z dziećmi prawidłowo rozwijającymi się oraz dziećmi z zespołem Downa. Badania dowiodły, że dzieci autystyczne używają mniej gestów niż dzieci z pozostałych grup. Dzieci normalnie rozwijające się i dzieci z zespołem Downa swoimi gestami wyrażają częściej chęć podtrzymania czy nawiązania relacji interpersonalnych. U dzieci autystycznych natomiast dominują gesty proste, instrumentalne, służące zakończeniu lub uniknięciu interakcji. Minczakiewicz(1994a, 1994b) odnotowuje, iż dzieci autystyczne przejawiają często zachowania, którym towarzyszą niezamierzone ruchy głowy i ramion, poruszanie szczękami, kręcenie głową, a także jęczenie, zgrzytanie zębów', wycie. Charakterystyczne jest ograniczenie gestów wspomagających ^ł porozumiewanie się z otoczeniem. U badanych dzieci nie zauważono gestów służących kompensacji zachowań o charakterze werbalnym, uzupełniającym bądź zastępującym wypowiedzi słowne. Autorka zwraca również uwagę, że w'iele komunikatów werbalnych wzmacnianych różnymi środkami niewerbalnymi (mimika, gesty, balansowanie ciałem) ma często charakter autostymulacyjny (Minczakiewdcz, 1998).

Kolejnym elementem zaburzonej w autyzmie komunikacji niewerbalnej, są Zakłócenia prozodyczne wypowiedzi (brak odpowiedniej intonacji, właściwej modulacji głosu). De Myer, Hingten, Jackson (1981, za: Pisula, 1993) podkreślają U dzieci autystycznych odbiegający od normy ton głosu oraz rytm wypowiedzi. Uderzająca w wypowiedzi jest jej monotonia. Howlin i Rutter (1991) zwracają natomiast uwagę na często występu jący u tych dzieci brak płynności mowy, przerwy, skandowanie. Van Lancker, Comelius, Kreiman (1989, za: Pisula, 1993) badali możliwości odczytywania lingwistycznej i intonacyjnej zawartości przekazu słownego u dzieci autystycznych, schizofrenicznych i w normie rozwojowej. Dzieci autystyczne gorzej niż dzieci z pozostałych grup odczytywały informacje nadawane za pomocą zróżnicowanej intonacji.

Chociaż mimika dzieci autystycznych jest raczej mało wyrazista, to w grupie tej rejestrowana jest większa ilość i różnorodność emocji negatywnych (por. Minczakiewicz 1994, 1998; Pisula, 1993). Stany przyjemne są natomiast manifestowane ogólną pobudliwością ruchową a także stereotypiami ruchowymi, takimi jak: kiwanie się, podskakiwanie, klaskanie czy uderzanie rękami o ciało. Gałkowski (1980) podkreśla także, że rodzice dzieci autystycznych szybko uczą się rozumienia pewnych powtarzających się reakcji. Więcej problemów ze zrozumieniem tych reakcji mają osoby postronne. Zdaniem Gałkowskiego (1989), warto analizować szczegółowo bezsłowne formy interakcji dzieci autystycznych. Aktywność ruchowa, postawa ciała, zachowania mimiczne i gestykulacja stanowią w przypadku tych dzieci sposoby wyrazu, mogące dostarczyć wiedzy o rozmaitych przeżyciach. Spontaniczne i emocjonalnie zabarwione środki ekspresji są obrazem przeżywanych przez dziecko konfliktów, mniej lub bardziej uzasadnionych niepokojów i frustracji.

4.3. Rozwój poznawczy

4.3.1. Specyficzny deficyt poznawczy w autyzmie — koncepcja S. Barona-Cohena

W tym rozdziale chciałabym zaprezentować koncepcję mówiącą o biologicznie uwarunkowanym specyficznym deficycie CUN, który trw^rale upośledza procesy poznawcze w autyzmie. Zdaniem Frith, Leslie i Barona-Cohena (Baron-Cohen, I992a; Frith, 1993; Baron-Cohen, 1995) deficyt ten dotyczy niezdolności