12105 Zdjęcie1191

doświadczenia i działania, która nie pierwotnie. Obydwie strony muszą doj&^łai^a wspólnego wzoru doświadczenia i działania który sprawia, że każda strona widzi samą siebie tak, jak ją widzi druga strona, tę zaś widzi z je] stanowiska. To osiąga się tylko w bardziej lub mniej trwałych stosunkach, które są uregulowane przez normy moralne..."⁸¹

Ze względu na ową nową jakość, która się tu pojawia, stosunki społeczne muszą być rozpatrywane jako odrębny rodzaj układów społecznych. Według Znanieckiego stosunek społeczny jest „nadindywidualnym, obiektywnym układem”, który „(...) nie jest i nie może być nigdy określony przez sumę dążności i. reakcji, w których się aktualizuje” ".

Można zatoń powiedzieć, że stosunek społeczny ma, w ujęciu Znanieckiego, dwa aspekty: interakcyjny i aksjonormatywny. Według lapidarnej formuły z Socjologii wychowania składają się nań kontakt społeczny i obowiązki społeczne".

W późnej twórczości Znanieckiego, zwłaszcza w Soaal Rdatkms and Social Rolet, znajdujemy określenia stosunku społecznego, pomijające aspekt aksjonormatywny. Tak więc możemy przeczytać, że stosunek społeczny to system J_) funkcjonalnie współzależnych czynności społecznych, wykonywanych przez dwie jednostki wzajemnie na siebie oddziałujące" albo też długotrwała sekwencja społecznych akcji i reakcji, zachodzących pomiędzy (_) dwiema jednostkami” *». Nie jest wykluczane, że możliwa byłaby jednahri? jnter-aźcjorastyczna wykładnia teorii stosunków społecznych, kładąca nad* wyłącznie na względną trwałość i wzajemność związku pomiędzy dwo-

odduałującyml na siebie podmiotami, oraz.

^ moina tu tak powiedneć wzajemną ^Scladatoość” ich perspektyw. Nie wydaje ae lednak, aby taka wykładnia odpowiadała intencjom Znanieckiego. Chociaż w Sociol Rela-_(ions mówi on o normach stosunkowo mało, Jest ciakie całkowicie Jednoznaczny, kiedy pisze o porównawczym badaniu, regulowanych przez wzory kulturowe, stosunków społecznych pomiędzy jednostkami, które dodatnio oceniają się nawzajem zgodnie z określonymi standardami i akceptują normy, wedle których obowiązkiem każdej strony wobec drugiej jest wykonywanie pewnych czynności na rzecz niej” **.

We wcześniejszych pracach Znanieckiego normatywny aspekt stosunku społecznego jest jeszcze wyraźniejszy. Tak więc na przykład w Tfc* Method of Sociology stwierdza on po pro-że .jądrem” teorii stosunków społecznych jest „porównawcza teoria zasad moralnych, tj. norm regulujących czynności społeczne”. Tam ***,    „(—) każda norma, uznana przez

podmiot społeczny za jego obowiązek wobec kogoś innego, jest składnikiem systemu społecznego w którym ten podmiot i przedmiot jego obowiązku są ze sobą związani jako partnerzy. Taki system nazywamy kowkiero społecznym, cała zaś gałąź socjologii, zajmująca się fatoanń moralnymi, może być określona jako teoria sto-■aaków zpołeczaych** ». We Wstępie do socjo-logi Znaniecki twierdzi, źe j—) głownią podstawą (_) ustalenia stosunku i jednostajności

wiełn stosunków są normy, determinujące idealnie driałal aość członków stosunku” ».

Stomodt społeczny nie jest zatem po promu szeregiem akcji i reakcji, lec* jest szeregiem akrinnomiaLy w nie upór ządkowanym. Określeń r normy istnieją, oczywiście, również na porno-