12248 symbol063

126

człowieka i sfery akwatycznej. Dionizyjska percepcja omawianego żywiołu to pewność dobrobytu, którym obdarza on tak jak ów bóg.

Androgyniczna woda jest samozapładniająca i samowystarczalna. Jej wartość nie zmienia się wskutek przynależności do danej sfery Kosmosu, gdyż niebo i ziemia są jednią (ibidem, 417) . Siła rozrodcza czerpana jest z wód górnych a także z podziemnej otchłani.

W zakresie symboliki akwatycznej ustroje KPL i KAK reprezentują więc typ nasycony. Nie ma w nim pierwiastków siły, dynamicznych przemian oraz niepewności ich wyniku. Jest natomiast stabilna i wszechobecna Aqua Vitae.

Rozważania nasze sprowadziliśmy w tym punkcie pracy do me-ta-symbolu Dionizosa. Nie oznacza to, iż rodzime kultury archeologiczne przeniesione zostały w świat starożytnej Grecji. Opisany typ ustroju symbolicznego wskazuje jedynie preferencję pewnych wartości Żywiołu wody. Ich metaforycznym patronem jest właśnie grecki bóg płodności i urodzaju.

4.2. Typ apolliński

V

Od schyłkowego neolitu po V OEB Żywioł wody nabiera właściwości, które opatrzyliśmy mianem typu apollińskiego. Podstawę jego wyróżnienia są podobieństwa struktur poszczególnych systemów, a dokładniej ich wartości progresywnych (tab. 18-21). W zakresie tym odrębnie potraktowany zostanie II OEB, ze względu na wspominane osłabienie przejawów symboliki akwatycznej (tab. 20) .

Ocenę preferowanych treści Żywiołu wody rozpoczynamy ponownie od schematu czasownikowego. Prócz kontekstu akwatyczno--fitomorficznego ornamentyki naczyniowej, rozważenia wymaga problem spiralnych wzorów na wyrobach metalowych. Uzyskamy dzięki temu przesłanki dla właściwej kwalifikacji omawianego typu ustroju.

Rozpatrując położenie motywów zygzakowatych na powierzchni ceramiki, obserwujemy predylekcję do umieszczania ich poniżej innych wzorów. W kontekście akwatyczno-fitomorficznym ponad linią falistą ryte były ideogramy "drzewek" (ryc. 2 a, 3 a) . Również schematycznie przedstawione postacie ludzkie, znane z niewielu naczyń epoki brązu, umiejscawiano powyżej zygzaków (Węgrzynowicz, Miśkiewicz 1974, ryc. 19; Jażdżewski 1981, 354; Gedl 1989 b, 682). Zatem preferowana symbolika obejmuje te wyrażenia, które w schemacie czasownikowym ukazują wznoszenie się od wód tellurycznych ku wyższym poziomom Kosmosu.

Rozpowszechnione od epoki brązu na metalach spirale, uzupełniają powyższy obraz. Są one ambiwalentne, gdyż przedstawiać mogą, w zależności od kierunku odczytywania, wzrost (na zewnątrz) lub regres (od wewnątrz) (Vries 1976, "Spiral"). Niezależnie od tego zawierają ukryty ładunek energii, ruchu, przemiany jednego stanu w inny (Kopaliński 1990, 400) .

Czyste koło jest wcieleniem harmonii, wykładnią doskonałej jedności (Eliade 1966, 417). Harmonia ta jednak jest nieosiągalna bez ofiary życia; suponuje ona bezwzględną konieczność śmierci. Aby się cokolwiek wydarzyło, działo, potrzebna jest asymetria spirali. Życie jest ruchem, zmianą, wydatkowaniem i wywołaniem energii. Marzeniu o stabilności i porządku towarzyszy zawsze marzenie o zmianie (Kępińska 1983, 85).

Dynamiczna par excellence, rozwijalna spirala, odkrywa naturę wzrostu życia. W nieskończonym ciągu wydarzeń cyklicznie następują po sobie ewolucje i inwolucje (ibidem, 86). Owa potencjalna możliwość zmiany implikuje również symbolikę wieszczenia (Kopaliński 1990, 400).

Zwinięty wąż, mityczny odpowiednik spirali, jest nieodgad-niony jak wyniki przepowiedni (Tomiccy 1975, 32). Tworzy on hi-postazę psychicznych poruszeń, wyłaniających się z głębin i martwych otchłani (Kowalski 1991, 36) . Jest według Junga i Bache-larda epifanią pobudzenia, ruchu oraz aktywności (Bachelard 1975, 333; Jung 1989, 366-368). W symbolice tej, obrazy "wyłaniania z głębin" pozostają redundantne wobec czynności wznoszenia, wstępowania, ukazywanych poprzez akwatyczny kontekst ornamentyki naczyniowej.

Za sprawą oceny klasy ofiarnej w kategoriach schematu rzeczownikowego, zyskujemy dalsze informacje o badanym ustroju. Podstawową substancją depozytów był kamień (KCS) oraz metal (E. brązu). Dominujące zaś klasy wyrobów to broń i narzędzia (tab. 18, 19, 21) .

Bogactwa symboliki owych przedmiotów nie sposób wyczerpująco omówić. Świadczą o tym liczne wzmianki w opracowaniach typu encyklopedycznego (np. Cirlot 1962; Vries 1976; Kopaliński 1990), monografiach religioznawczych (Eliade 1966, 83-89), etnograficznych (Moszyński 1967, 308-310) oraz archeologicznych (Bąbel 1980, 12-19) . Można jednak zwięźle stwierdzić, iż zasadniczą