13280 S5006357

podstawowe odmiany. Dwie i nich to misy najprostszych form - 0 ntewyodrębnianych, zagiętych do wnętrza brzegach (najczęstsze) onu donicikowate. Trzeci* to okazy o nieco tadncj rozwiniętymi kształtach, stanowi iące zazwyczaj mniej lub hanl/icj wierne napadów -nictwa misek wykonanych na kole (esowatyeh i form pokrewnych). Wszystkie omawiane tu miski wykonano i mas garncarskich o podobnym składzie jak opisane wyżej garnki, ich powierzchnie są jednak najczęściej nieco lepiej wyrównane i wygładzone.

11.1. Misy o niewyodrębnionych. zagiętych do wnętrza brzegach (ryt. 19:14*20), Naczynia o zróżnicowanej wielkości (średn wylewów 8-30 cmk wśród których występują zarówno okazy stosunkowo płytkie (np. okaz i ob. W5A/2/91 - tabl. 374:5), jak też wyraźnie głębsze (Uhl. 369:4, ryt. 19:191. Krawędzie wylewów opracowane podobnie jak u opisanych wyżej garnków jajowatych, zaokrąglone lub ukośnie wyrównane, sporadycznie karbowane palcowo (Pleszów 17, ob. 542 - Uhl. 54:19). Uwagę zwraca jedna z mis z chaty \V5/ 43/90 z Wyciąza (tabl. 369:3). zaopatrzona w masywne, usmow ate ucho spoty kane bardzo rzadko nie tylko u mis, ale ukzr celtyckich naczyń inny ch form (por. niemal identyczną misę z Nowej Cerekwi - Czerska 1964, lyc. 3:5). Inna nusa. pochodząca z Pieszowa 17 (ar 110 - tabl. 98:181. ma w ściance otwory „naprawcze”. Niektóre z omawianych tu okazów wykonano z masy garncarskiej z domieszką grafitu lub rozdrobnionych skorup grafitowych (Wyciązc 5, ob. 206 - tabl. 228:6: Pleszów 17. ob. 340/469 i ar 116- uhl. 46:16,105:19).

11.1 Misy o prostych, rozchylonych ściankach -doniczkowatc. Rzadsze, niż formy opisane wy żej, wy-stępują w wersji o minimalnie zaokrąglonych ściankach (ryc. 19:21). jak też zupełnie prostych (ryc. 19:22). Pochodzą z Pieszowa 17 (obiekty 476, 542. ary 117. 127.135 - tabl. 50:6,54:17,18.107:10,114:16,117:10. U) i Wyciąża 5 (ary 175.176. 183 - tabl. 332:11. 12. 333:8.349:10). Niektóre wykonano z gliny z nieznaczną domieszką grafitu lub skorup grafitowych (Wycią/c 5. obiekty 62 i W5A/2/91 - tabl. 212:11. 374:7; Pleszów 17.ary 88i 110-tabl. 85:1.198:16).

11.3. Z wypełniska chaty W5/43/90 z Wyciąża 5 pochodzą fragmenty kilku misek lepionych w ręku. które przypominają kształtem toczone na kole miski esowate (tabl. 367: 5: ryc. 19:24) i pokrewne im formy z charakterystycznym ..więbem" (krótką łukowatą szyjką) pod zgrubiałym brzegiem (tabl. 367:3. 9: ryc. 19:26, 27). W porównaniu z okazami obu omów ionych w yżej odmian, naczynia te są dość* starannie uformowane i wygładzone. Ułamki ręcznie lepionych misek esowa-lyeh zarejestrowano także w warstw ie kulturowej na tej samej osadzie (ary 2.66. 84.135 i 183 - tabl. 262:16. 279:9,285:4, 291:7, 15, 349:9), a także na stanow isku w Pleszewie 17 (obiekty 340/369.4041479 oraz ar 135 - ubl. 46:6.48:5.50:9,117:6). Z tych samych stano-w isk pochodzą też dals/c fragmenty lepionych w ręku form z charakterystycznym „wrębem” pod wylewem (Wyciąże 5. ob. 384 i ary 27. 84. 176 - ubl. 253:7. 279:5.285:4.333:14.15; Pleszów 17. ob. 521. ar 76 -52:6,78:11).

11.4. Nieco odmienne kształty prezentuje inna misa, znaleziona również we wspomnianej wy żej chacie (W5/ 43/90) w Wyctązu 5, charaktery zująca się wyraźnie wyższą, pionową szyjką (tabl. 367:12; ryt. 19:25). Nawiązuje do mej lormą jedno z nac/y t) z oh. 521 z Ple-szowa 17 (tabl. 52:5; ryt. 19:29). Warto tu nadmienię, ii niemal identyczna miska pochodzi z zespołu najstarszej fazy z położonej poza omawianym tu obszarem osady w Pełczyskach (Rudnicki 1996, ryc. 3:7).

Ręcznie lepione misy. analogiczne do omaw ianych tu okazów, a szczególnie najprostsze ich formy (tu odm. U. 1-2). spoty kane są licznie także na innych wczesnych osadach grupy tynieckiej (por. np. okazy z Pelczysk i Dalcwie - Rudnicki 1996. ryt. 3:2. 6. 10, II; Trze-ciecki 1996. ryt. 2d, f). jak również na osadach śląskich (Czerska 1963. ryt. I2e, f. h-k; Pa/da 1992, ryt. 9e-g, i; Kosicki 1992, ryt. 5:14; Bednarek 1993, ry. 7f, t. u oraz dalsze). Lepione w ręku misy o niewyodrębnionych. zagiętych do wnętrza lub rozchylonych brzegach znane są z inwentarzy w telu kultur. Na terenach celtyckich stanowią formy długotrwale, wywodzące się jeszcze z okresu halsztackiego. Zarówno na Morawach, jak i w Czechach występują przez cały okres lateński (Meduna 1980.94n„ 141-145; Salać 1984. ryc. 4:23-5.5:10. 18. 20: Waldhauser 1983.280-283). Stosunkowo rzadkie są natomiast, zwłaszcza na osadach morawskich, ręcznie lepione miski przypominające kształtami okazy toczone -esowate i pokrewne formy (por. Meduna 1980.91. przyp. 93: podobnie w Manchingu - Stóckli 1979.59nn.. tabl 49:725. 726). Byt może spora liczba misek tego typu. często starannie uformowanych i wygładzonych, wiąże się ze stosunkowo niewielką, w porównaniu do innych terenów celtyckich, frekwencją naczyń toczonych (niezaspokojony popyt na wyroby rzemieślnicze?).

111. Inne formy

111.1. Z wypełniska ob. 413 na osadzie w Wyciążu pochodzi fragment wąskoolworowego naczyniu (średn. wylewu - 10 cm) o wysokiej szyjce i wywiniętym na zewnątrz, pogrubionym brzegu (tabl. 257:1). Ulepiono je z gliny bez sztucznych domieszek i bardzo dobrze wygładzono. Kształtem górnej części przypomina niektóre. znane z omawianych tu osad toczone naczynia fliszów ale (por.wyżej rodź. 3.1.1.1.2).

1112 W w arstwie kulturowej na stanów isku w Plc-s/owie 17 (ar 110 - tabl. 98:20; ryc. 19:30) odkryto fragment płaskiego talerza z krótkim, pionowym, karbowanym palcowo brzegiem (średn. - 13 cm), wykonanego ze /lc wyrobionej, grudowatej gliny schud/onej silnie domieszką piasku i żwirku. Podobne formy spotyka się rów nież. aczkolwiek niezbyt często, w inwentarzach kultury lateńskiej (por. np. Stóckli 1979. tabl. 43:432).

3.1.2.4.3. Podsumowanie

Naczynia lepione w ręku stanowią dominującą część inwentarzy obiektów najstarszej fazy z omawianych tu osad. W obiektach badanych w lutach 90-tych na osadzie w Krakowie Wyciążu udział ceramiki tego typu wynosi ponad 70-80% ogółu fragmentów naczyń (83.5% w ob. W5/43/90 i 73.5% w ob W5A/2/9I). Analogiczne wskaźniki frekwencji w odniesieniu do inwentarzy obiektów I-ej fazy z mady w Krakowie Pieszo wie 17. eksplorow anych głównie we wczesnym, najbardziej gorączkow ym okresie badań ratow niczy ch stanowiska. mogą być obarczone znacznym błędem (niekompletne zespoły, niew łaściw a eksploracja prowadząca do wtórnego zmieszania materiałów lateńskich z zabytkami młodszych okresów ). Orientacyjnie tylko podać można, iz w mew ietkiej jamie 479 udział ceramiki lepionej wynosi 73.5%. w chatach 404 i 521 odpowiednio: około 60% i 53%. Jedynie w inwentarzu budynku 340/ 369 wskaźnik ten wynosi zaledwie 31.7% (ponad 2/3 inwentarza to ceramika wykonana na kole. ..siwa" i grafitowa). Z uw agi na stan opracow ań, nie jest tez niestety. jak na razie, w pełni miarodajne porównanie do wskaźników frekwencji ceramiki tego rodzaju na innych wczesnych osadach tynieckich. Można jedynie wspomnieć. że w najstarszych inwentarzach z jedynej opracowanej w całości osady w Dale w icach udział ceramiki lepionej wahał się w przedziale 58-62% tTrzeciecki 1996. 257), natomiast w jedynym opublikowanym dotąd obiekcie 1 fazy (ob. 2/1969) z Pelczysk ręcznie lepione naczynia stanowiły tylko nieco ponad 1/3 całości inwentarza ceramicznego, a pozostałe to okazy wykonane na kole (Rudnicki 1996. 24?n.). Nie sposób wyjaśnić jednoznacznie przyczyn obserwowanych różnic (chronologia, zamożność mieszkańców, obecność warsztatu garncarskiego na osadzie?).

Występowanie, obok naczyń w ykonanych na kolo. pewnej ilości ceramiki lepionej w ręku. pełniącej funkcje kuchenne, to zjawisko typowe także dla osad kultury lateńskiej na Śląsku (Czerska 1983. 65; Bednarek 1992; 1993: 1994; Pazda 1992. I01n.; Woźniak 1992. 9n.) oraz pozostałych terenach celtyckich (Stóckli 1979. 1-110. tabl. 1-7l: \Valdhauser er u/ 1993.28In.: Meduna 1980. 14 ln.). Wykonana bez użycia kola ceramika „staroccltycka" z Małopolski wykazuje ogólne podobieństwo do naczyń lepionych z osad śląskich, zauważalne są jednak także dość wyraźne różnice, zarówno w zakresie niektórych cech formalnych i technologicznych. jak też we frekwencji naczyń tego typu w inwentarzach ceramiczych (na Śląsku stwierdza się zazwyczaj wyższy udział ceramiki toczonej - por. Woźniak 1992,9n.). Omawiany tu zbiór naczy ń, jak również analogiczne okazy z innych osad grupy ty nieckiej, znajdują natomiast bardzo wyraźno nawiązania do ręcznie lepionej ceramiki z osad ntoraw skich. zwłaszcza materiałów odnoszonych do 2. horyzontu osadniczego, korelowanego z fazą LTBI (Meduna 1980. 14In., ryt. 17:17-22, 31-33). Podobieństwo obejmuje zarówno udział ilościowy ceramiki lepionej ręcznie w inwentarzach. jak też zestaw form. z których część (głównie misy prostych kształtów, analogiczne do opisanych wyżej naczyń tego typu) spotykana jest także w późniejszych horyzontach (Meduna, /hiawiw).

Na Moraw ach, zbliżone do naszych naczynia lepione traktowane są jako dziedzictwo miejscowej tradycji garncarskiej okresu halsztackiego (Meduna 19g<). 138n.; podobnie uważa się w odniesieniu do ceranuki

lepionej z lateńskich osad czeskich - Waldhauser rt itt. 1993. 28In.). Rodzi się zatem pytanie, czy. i ewentualnie w jakim stopniu, miejscowe tradycje późnohizyc-Ko-pomotskte mogły mieć wpływ na genezę lepionej w ręku ceramiki „staroccltyckicj" z omawianych tu osad. czy też. podobnie jak ceramika toczona, została ona w całości przyniesiona z zewnątrz ( z Moraw ?). Kwestia ta w obecnej chwili musi pozostać otwarta.

W późnych inwentarzach jedynej, opracowanej jak dotąd w pełni, osady łużyckiej z Krakowa Mogiły 62 obserwuje się pewne zubożenie form. wśród których znaczną rolę odgry wają proste garnki i miski o kształtach zbliżonych do najstarszych lepionych naczyń grupy tynieckiej (par. Bancbch 1992. 142, ryc. 6.9k Ceramika „staroccltycka” prezentuje jednak nieco odmienne cechy technologiczne, a ponadto w zestawie jej form brak zupełnie innych typowych naczyń późnej kultury łużyckiej (np. pLicki-talerze, wazy). Garnki i misy prostych form znane są także z inwentarzy kultury pomorskiej (par. np. Ara. Matoga 1995. ryc. 9. 12. 19). Część z nich ma analogicznie do niektórych analizowanych tu naczyń karbowane brzegi i podobnie chropowacone powierzchnie. W zbiorze ręcznie lepionej ceramiki lateńskiej me występują jednak najbardziej charakterystyczne dla kultury pomorskiej formy (dzbanki, wazy k a wspomniany zwyczaj karbowania brzegów jest szeroko rozpowszechniony i występuje me ty lko na obszarach zajmowanych przez tę kulturę, ale także np. w starszych fazach kultury jastorfskiej (Seyer 182. tabl. 9 -grób 3). w tzw. grupie czemiczyńskiej (Mazurek 1995. ryc. 12). jak tez przede ws/ystkun na wc/esnolatenskich osadach morawskich (Meduna 1980. /%ummi).

Ułamki naczyń o cechach właściwych ceramice lepionej najstarszej fazy grupy tynieckiej spotykane są sporadycznie w inwentarzach następnego horyzontu, wraz z ceramiką najstarszego sty lu kultury przeworskiej. Z reguły są to mew ielkic fragmenty garnków o charakterystycznie chtopowaconych br/uscach. W większości wypadków chodzi najpewniej o znaleziska na wtórnym złożu, ale skorupy takie zarejestrowano także na osadach (np. w Krakowie Pleszówic 49i. na których mc stwierdzono, jak dotąd, pozostałości osadniciw a najstarszej fazy Niewykluczone więc. iż niektóre elementy starszej tradycji tspecy ficzny sposób chropow accma powierzchni, zwyczaj dodaw unia szamotu do mas garncarskich) trwać mogły dłużej, kh przejawem jest tez. jak się wydaje, stosunkowo częste występow anie w zespołach ll-ej fazy misek o iuew y odiybmony ch brzegach (półkulistych i pokrewnych), które mc stanowią fonn szczególnie typówych dla wczesnej kultury przeworskiej a ponadto pojaw tają się dopiero w inwentarzach późniejszych faz tej kultury (por. wyżej'.

3.1.3. Warsztat ceramiczny grupy tynieckiej w mikroregionie podkrakow skini

Ceramika tworzy podstawową grupę zabytków grupy tynieckiej z anali/ow anych tu osad. Niejednokrotnie stanów i także jody ną przesłankę dla ustaleń chrono-logie/.nyeh i podstawę interpretacji zjawisk zachodzą-

126