076 (10)

127. „Mętne** ciecze

W poprzednich doświadczeniach przekonaliśmy się. że rozpuszczając cukier w wodzie otrzymujemy klarowną ciecz - roztwór. Skrobia zmieszana z wodą również wydaje się być rozpuszczona, ale w rzeczywistości nie tworzy prawdziwego roztworu. Rozpuszczany w wodzie cukier rozpada się na maleńkie cząstki, podczas gdy skrobia jest zawieszona w wodzie w postaci dużych cząstek, które chemicy nazywają makrocząsteczkami (makromolekularni) (z greckiego makros-duży). Cząstki skrobi nie opadają w wodzie - tworzą tzw. zawiesinę (suspensję).

Jak można odróżnić roztwór od zawiesiny? Pełną łyżeczkę otrzymanej w poprzednim doświadczeniu skrobi wsypujemy do małego garnka, zalewamy szklanką w^rody (100 cm³) i mieszając, ogrzewamy na małym płomieniu. Gdy zawartość garnka zacznie wrzeć, cząstki (ziarna) skrobi rozpadają się, tworząc galaretowatą masę.

Kilka kropli powstałej masy mieszamy z wodą w^r szklance - wydaje się, że otrzymaliśmy klarowny roztwór. Prosta próba pozwala stwierdzić, że w rzeczywistości jest cokolwiek inaczej.

W zaciemnionym pomieszczeniu ustawiamy obok siebie lampę o dużej mocy i naczynie z „roztworem" skrobi, a pomiędzy nic wstawiamy duży arkusz kartonu, w którym uprzednio wycięliśmy mały otwór. Przypatrując się z boku widzimy, że promień światła przechodzący przez naczynie wygląda jak mlccznobiała smuga. Takiej samej próbie poddajemy roztwór cukru i notujemy różnice.

Wyjaśnienie: Duże cząsteczki (makrocząsteczki) skrobi rozpraszają światło. NV prawdziwych roztworach światło jest rozpraszane zaledwie w niewielkim stopniu.

Substancje, które tworzą nie osiadające (lub osiadające niezmiernie powoli) zawiesiny nazy^rwamy koloidami. Mają one duże znaczenie w nauce oraz w przemyśle. Koloidem jest krew . a także lody śmietankowe. Koloidy odgrywają w^rażną rolę w produkcji klejów', farb. cementu, gumy oraz wielu innych pożytecznych wyrobów.

Wykorzystujemy:

2 szklanki, garnek, arkusz kanonu (20x20 cm), lampę elektryczną, roztwór cukru.

Tłuszcze są nie tylko substancjami odżywczymi, lecz także niezbędnymi surowcami przemysłowymi. Można je podzielić według temperatury' topnienia na tłuszcze stałe (np. łój), tłuszcze półstałe (np. smalec) oraz tłuszcze płynne (np. olej).

Jak otrzymujemy tłuszcze?

Doświadczenie /. Rozgniatamy zawinięte w bibułę ziarna siemienia lnianego lub jądro włoskiego orzecha. Co widzimy, gdy rozwiniemy bibułę? Rozdrabniamy kilka orzeszków ziemnych i zalewamy je w probówce czystą benzyną. Kilka kropel cieczy z probówki wylewamy na papier. Co widzimy, gdy benzyna odparuje?

• Ważna uwaga: Gdy pracujemy z benzyną, w pobliżu nie może być żadnego otwartego źródła ognia. Czystą benzynę kupujemy w aptece (tzw. benzyna apteczna).

Wyjaśnienie: Tłuszcze rozpuszczają się w benzynie oraz w innych rozpuszczalnikach organicznych. Można to wykorzystać do wydzielania olejów i tłuszczów z odpowiednich surowców (taki proces nazywa się ługowaniem lub ekstrakcją). Często otrzymuje się tłuszcze przez wytłaczanie mechaniczne. Z jakich roślin uzyskujemy tłuszcze? Tłuszcze zwierzęce (smalec wieprzowy, tłuszcz wielorybi) otrzymuje się przez wytapianie z surowców.

Tłuszcze uzyskuje się zatem przez wytłaczanie mechaniczne, wytapianie oraz ługowanie (ekstrakcję) za pomocą benzyny lub innych rozpuszczalników.

Z czego składają się tłuszcze?

Doświadczenie 2. Ogrzewamy nieco margaryny w porcelanowym tyglu i zapalamy wy dzielającą się parę. Obserwujemy intensywne powstawanie sadzy, a suche szkiełko trzymane nad płomieniem pokrywa się wilgocią.

Wynik: Pierwiastki zawarte w tłuszczach to węgiel, wodór i tlen.

Masło i margaryna.

Tłuszczami, których używamy najczęściej są masło i margaryna. Oba produkty nic są chemicznie czystymi tłuszczami-zawierają także wodę.

151