14098 skanuj0075 (30)

158

ta, w którym egzystują same kobiety. Zadaje on pytania sprowadzając cały tragiczny konflikt pomiędzy siostrami a paniami domu do wymiaru społecznie akceptowanych reguł. Pyta pokojówki o to, co miały do zarzucenia Madame i Mademoiselle Danzard, czy były dobrze traktowane, a także czy ich związek miał w sobie coś nienormalnego, czy różnił się od zwyczajnej siostrzanej miłości. Owo pojęcie „nienormalności" od razu, bez możliwości alternatywy, sytuuje siostry poza marginesem społecznego funkcjonowania. Zostają one z góry skazane na milczenie, a w ostateczności wyrzucone poza obręb społeczeństwa, czyli ukarane więzieniem i szpitalem psychiatrycznym. Mężczyzna spoza kadru każe przemówić siostrom w swojej obronie, ale na słowa jest zbyt późno. Ciekawe jest również i to, że Madame i Isabelle Danzard odzyskują cielesność dopiero w chwili śmierci, ich zwłoki stają się jednak składnikiem męskiego, prawnego dyskursu. Tylko Lea i Christine pokazywane są w filmie bez ubrań: w scenach o zabarwieniu erotycznym, ale i w końcowym ujęciu, kiedy po podwójnym morderstwie zamykają się w swoim pokoju i objęte, nagie czekają w łóżku na przybycie policji.

Podobny proces wykluczenia lesbijskiego dyskursu poza obowiązujące powszechnie normy opisuje francuska historyczka Marie-Jo Bonnet¹. Zauważa ona, że na przestrzeni wieków glos lesbijek był skutecznie tłumiony za pomocą rozmaitych metod represji: począwszy od groźby spalenia żywcem w wieku XVI, aż po XIX-wieczne odebranie homoseksualnym kobietom prawa do normalności za pomocą operacyjnego pozbawiania ich łechtaczek. Opisując metody skazywania lesbijek na milczenie, Bonnet dochodzi do wniosku, że medycyna „to jeszcze jeden sposób społecznego izolowania kobiet, polegający na dostarczaniu im tylko jednej alternatywy: rodzina albo obłęd"². W XX wieku dodatkowe argumenty przeciwko kobietom przyniosła Freudowska psychoanaliza.

W Sister my Sister widzimy do czego może prowadzić pozorna alternatywa, jaką tworzy para: rodzina - szpital psychiatryczny. Christine wpisana w ramy męskiego dyskursu prawnego, posługującego się argumentami z zakresu medycyny, trafia ostatecznie do szpitala uznana za obłąkaną. Dzieje się tak m.in. dlatego, że kobieta ta odrzuciła kontrolę męskiego spojrzenia przejawiającego się tutaj przede wszystkim w instytucji rodziny. Być może jej odcięcie się od matki było nieświadomą manifestacją niezależności od męskiego spojrzenia, którego przedłużeniem była rodzicielka Christine - strażniczka domowego ogniska.

W tym miejscu warto zatrzymać się jeszcze na końcowej scenie zbrodni. Doprowadzona do skrajnej rozpaczy Christine, poniżona i ostatecznie pozbawiona godności przez Madame Danzard, która na nią pluje, w obronie siostry, a także własnego człowieczeństwa, rzuca się na swoją chlebo-dawczynię usiłując wydłubać jej oczy, co jej się ostatecznie udaje. Oślepienie ma tutaj wyraźnie symboliczny charakter - Christine pozbawiając oczu parną Danzard unicestwia także sprawujące kontrolę spojrzenie. Tak naprawdę bowiem starsza siostra zabijając występuje przeciwko fallocentrycz-nemu porządkowi pozbawiającemu ją zarówno szacunku do samej siebie, jak i możliwości podjęcia samodzielnego wyboru, degradując ją zarazem do roli służącej wyzbytej własnych pragnień i własnego języka (panie Danzard często dyskutują o milczeniu sióstr zastanawiając się, o czym pokojówki mogą rozmawiać w samotności). W takim kontekście pojawia się w Sister my Sister motyw religii, niezbyt mocno zresztą wyeksponowany. Lea i Christine mają w pokoju mały ołtarzyk, a w niedzielę chodzą do kościoła, gdzie odmawiają różaniec, jednak religijność wydaje się tylko wzmacniać u nich „niewolniczą mentalność", w Nietzscheańskim rozumieniu tego sformułowania. Religia nie stanowi dla sióstr oparcia w chwilach zwątpienia, to tylko Madame wyobraża sobie je, jak wspólnie modlą się w samotności. Religijność staje się narzędziem sankcjonującym zastany porządek, przyczyniającym się w „naturalny" sposób do jego wzmocnienia.

Właśnie podczas aktu zbrodni siostry dokonują odwrócenia podziału na kata i ofiarę, silnie zarysowanego także w całym pisarstwie Jeana Geneta³. Milczenie sióstr i ich wykluczenie powracają z całą mocą w okrucieństwie podwójnego morderstwa. Wydaje się, że ogrom i ohyda zbrodni są wprost proporcjonalne do upokorzeń i krzywd, które obie musiały znosić w domu Danzard. Warto zwrócić uwagę, że tego rodzaju przekroczenie nie dokonuje się w Pokojówkach Geneta. Tam Claire popełnia samobójstwo pijąc zatrute ziółka przeznaczone dla Pani. Trasgresyw-ność jej gestu polega w dramacie scenicznym na tym, że w grze odbić i luster nie wiemy już, czy Claire naprawdę zabija samą siebie czy w symboliczny sposób uśmierca Panią, w której rolę wciela się w ostatnich chwilach życia.

U Meclder mamy do czynienia z przejrzystą, tradycyjną narracją, jej film został zbudowany według reguł kina zerowego, eksponując tym samym przewagę treści nad formą. Jeśli w Sister my Sister wprowadzona zostaje retrospekcja, to zdjęcia zmieniają wtedy barwę na czarno-białą,

1

   Marie-Jo Bonnet, Związki miłosne między kobietami od XVI do XX wieku. Tt. B. Szwarc-man-Czarnota. Warszawa: Wydawnictwo Sic! 1997.

2

   Tamże, s. 275.

3

Mówią na len temat m.in. uczestnicy dyskusji o Genecie, której zapis pt. Przekroczenie stało się faktem ukazał się w zbiorze Odmieńcy. Transgresje 2. Red. M. Janion i Z. Maj-chrowski. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1982, s. 285-328.