14487 skanowanie0029 (23)

90 Część I. Co zrobić z kontrowersjami dotyczącymi świata spoleczegc

go świata społecznego do kształtu płaskiego boiska, na którym f każdy, jak się wydaje, ma taką samą szansę na przedstawienie J swojej własnej metafizyki? Czy ANT nie jest jednym z sympto- -mów rynkowego ducha, który głosi, wbrew wszelkim dowodom, że każdy ma taką samą szansę - i jak nam przykro z powodu przegranych¹? Ludzie mogliby w złości zapytać: „Co zrobiliście z władzą i dominacją?” Ale właśnie dlatego, że chcemy objaśnić te asymetrie, nie chcemy po prostu ich powtarzać - a jeszcze mniej przenosić je jeszcze dalej bez żadnych zmian. Raz jesz- i cze, nie chcemy pomylić przyczyny ze skutkiem, explanandum z explanansem. Dlatego też ważne jest podkreślanie, że władza, podobnie jak społeczeństwo, jest wynikiem końcowym pewnego procesu, a nie rezerwuarem, zapasem czy kapitałem, który automatycznie dostarczy nam wyjaśnienia. Władza i dominacja muszą zostać wytworzone, wypracowane i uporządkowane². To prawda, że asymetrie istnieją ale skąd się biorą i z czego zostały wytworzone?

Aby podać wyjaśnienie, socjologowie powiązań muszą podjąć tę samą zasadniczą decyzję, jak wtedy, gdy chcieli skorzystać z drugiego źródła niepewności. Właśnie dlatego, że chcieli oni zachować wyjściową intuicję nauk społecznych, musieli stanowczo odrzucić niewykonalne rozwiązanie, jakie proponowano, mianowicie, że społeczeństwo jest nierówne i hierarchiczne; że ma nieproporcjonalnie różną wagę w niektórych swoich częściach; i że to wszystko charakteryzuje się jakąś inercją. Stwierdzić, że dominacja rozrywa ciała i dusze to jedno, a wywnioskować, że te hierarchie, asymetrie, inercje, siły i okrucieństwa są utworzone z materii społecznej, to zupełnie inna sprawa. Nie tylko nie istnie-

je ciągłość logiczna między drugim a pierwszym, ale także, jak zobaczymy, drugie stoi w całkowitej sprzeczności wobec pierwszego. Tak samo jak przejmowanie działania przez inne podmioty (ągencies) nie oznacza, że społeczeństwo przejmuje kontrolę, rażąca asymetria źródeł nie oznacza, że są one wytwarzane przez asymetrie społeczne. Prowadzi to jedynie do przeciwnego wniosku: jeśli wytwarzane są nierówności, to dowód na to, że na scenie pojawiają się inne typy aktorów niż społeczne. Podobnie jak kiedyś Marks uczynił to z Heglowską dialektyką, nadszedł czas, by wyjaśnienia społeczne postawić z powrotem z głowy na nogi.

WACHLARZ TYPÓW DZIAŁAJĄCYCH AKTORÓW POWINIEN ZOSTAĆ POSZERZONY

Dotąd zwracałem uwagę na różnicę pomiędzy „społecznym” w „więziach społecznych” a „społecznym” w „powiązaniach” - zachowując w pamięci, że to drugie znaczenie jest bliższe pierwotnej etymologii. Przekonywałem, że w naukach społecznych „społeczny” najczęściej określa rodzaj związku: [słowo to] je>t traktowane jako nazwa określonej dziedziny, rodzaj materiału jak słoma, błoto, sznurek, drewno czy stal. W zasadzie można by pójść do jakiegoś wymyślonego supermarketu i wskazać na półkę pełną „więzi społecznych”, podczas gdy w innych alejkach zaopatrywano by się w „materialne”, „biologiczne”, „psychologiczne” i „ekonomiczne” więzi. Według ANT, jak teraz rozumiemy, określenie tego terminu jest inne: nie wskazuje on dziedziny rzeczywistości czy jakiejś szczególnej rzeczy, ale jest raczej nazwa ruchu, przemieszczenia, przekształcenia, trąnslącji, przyłączania (enrollment). Jest to powiązanie pomiędzy bytami (ientities), których nijak nie można rozpoznać jako społeczne w zwyczajny sposób, z wyjątkiem krótkiego momentu, w którym są razem przetasowywane. Podążając za metaforą supermarketu, nazwalibyśmy „społecznym” nie jakąś określoną półkę czy alej-

1

   W: Luc Boltanski i Eve Chiapello (2005), The New Spirit of Capitalism, autorzy ci jasno przedstawiają taką krytykę ANT, podobnie rzecz się ma ze zjadliwym atakiem w pracy Philipa Mirowski i Edwarda Nik-Khaha (2004), „Markets Madę Flesh: Callon, Performativity and a Crisis in Science Studies, Augmented with Considerations of the FCC Auctions”. Będziemy musieli poczekać do Zakończenia, aby zająć się kwestią ważności politycznej i odpowiedzią na taką krytykę.

2

   Zob. John Law (1986a), „On Power and Its Tactics: A View from the Sociology of Science” i John Law (1992), A Sociology of Monsters. Essays on Power, Technology and Domination.