16589 Kompendium Wiedzy geografii79

sytuacji. Szczególnie ważnym czynnikiem ułatwiającym profilaktykę jest kontakt z miejscowymi elitami.

Zapobieganie konfliktom jest priorytetową działalnością wspólnot i organizacji międzynarodowych, które są w stanie wykorzystać szeroką gamę narzędzi politycznych, finansowych, instytucjonalnych oraz militarnych. Narzędzia te można umownie podzielić na „twarde” (np. blokady, wysłanie międzynarodowej siły policyjnej lub militarnej) i „miękkie" (pośrednie — np. działanie dyplomatyczne, odpowiednie relacjonowanie w mediach, nic zaostrzające istniejących konfliktów), na wewnętrzne i zewnętrzne itp. S.P. Huntington (1996) uważa, że konflikty na liniach granic między regionami cywilizacyjnymi wyrastają „od dołu”, z głębin, natomiast pokój przenika „z góry”, z zewnątrz. (Patrz hasło Blokada kraju).

PRZESTRZEŃ POWIETRZNA 1 KOSMICZNA

Przestrzeń powietrzna i kosmiczna, terytorium wraz z głębinami Ziemi, a także wody terytorialne tworzą razem Przestrzeń przestrzeń państwa. Tak zdefiniowana przestrzeń państwa pa listwa została przyjęta za podstawę Konwencji Międzynarodowej ONZ. regulującej funkcjonowanie lotnictwa cywilnego.

W 1967 roku zostało podpisane Porozumienie w sprawie zasad badania i wykorzystywania kosmosu. Status prawny przestrzeni kosmicznej różni się od zasad wykorzystywania atmosfery ziemskiej. Podstawy prawne użytkowania kosmosu sformułowano w następujący sposób:

—    wszystkie kraje są równoprawne w badaniach i eksploatowaniu kosmosu, ale nie mogą go włączyć do swojej przestrzeni państwowej;

—    zabronione jest zawładnięcie nawet częścią kosmosu oraz wprowadzanie do niego obiektów, które zagrażają bez pieczeństwu innych krajów.

Podstawowym problemem międzynarodowym jest ustalenie granicy pomiędzy państwową przestrzenią powicir/n.i a kosmosem nie należącym do nikogo. Najczęściej za granicę

taką uważa się granicę między atmosferą a kosmosem. Ostatnio zaproponowano jej przeprowadzenie według położonych najbliżej Ziemi punktów trajektorii lotów sztucznych satelitów lub na wysokości 80 km nad powierzchnią Ziemi.

Państwowa przestrzeń powietrzna jest częścią suwerennego terytorium danego państwa. Dostęp do niej jest regulowany przez państwo, nad którym się ona znajduje. Dwustronne oraz międzynarodowe porozumienia regulują jej status prawny. Podczas lotu samolot, pasażerowie, załoga oraz przewożone obiekty podlegają prawu państwa, do którego należy samolot. Loty przewozowe oraz pasażerskie zostały prawnie uregulowane w umowach podpisanych przez organizacje, które są członkami IATA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Powietrznego), w Warszawie (1929 r.), a następnie skorygowanych w Hadze (1956 r.) oraz w mieście Gwatemala (1971 r.).

W 1957 roku ZSRR wystrzelił w kosmos pierwszego sztucznego satelitę Ziemi — „sputnika". W 1959 roku przy ONZ powstał komitet do spraw' wykorzystania kosmosu, w którym od 1962 roku działają dwa podkomitety: prawny i naukowo-techniczny. Już wówczas powstały bardzo duże różnice w sformułowaniu pojęcia „ciała niebieskiego" — np. czy definicja ta dotyczy tylko obiektów naturalnych i czy można do nich zaliczyć substancje gazowe i płynne w kosmosie? Ten problem stał się bardzo istotny po wylądowaniu amerykańskich astronautów na Księżycu oraz w związku z perspektywą wykorzystania surowców kosmicznych.

Bliższa Ziemi część kosmosu jest coraz intensywniej wykorzystywana przez satelity do celów gospodarczych, wojskowych, komunikacyjnych, meteorologicznych, kartograficznych i innych. Aczkolwiek eksploatacja kosmosu nie ma długich tradycji, stała się ona obecnie obiektem poważnych nieporozumień politycznych i wojskowo-stratcgicznych oraz konkurencji pomiędzy dwoma głównymi państwami „kosmicznymi": USA i Rosją (do 1991 roku ZSRR). Ostatnio Unia Europejska i Chiny realizują swoje ambitne plany wykorzystywania do własnych celów bliższego kosmosu. Bardzo konfliktowy jest np. problem fotografowania terytoriów innych krajów z kosmosu i wykorzystywania uzyskanych informacji przez kraj, który' wprowadził na orbitę „satelitę szpiegów--