17217 IMG�06 (2)

154

"tuiJium mi. cm, i ląj

wieść z życia współczesnego __

0    francuskiej powieści historvr» ^Cf^ ^{am,y w} książce Reizatn

historyczna, pilnie bada zasadninJJf^ 7    J°k powiej

jej sprzeczności i jej probierń^    ^danei

wnętrza, ubiory i modę, studiuje przeklęto zapadn^** ^f\^,ycaH

przeKjęte zagadnienia dręcząc*

młodzieńców o czułym sumieniu, głosi historyzm, który pojmJ współczesność jako następstwo przeszłości i przejście do przyd łości, i tak samo Jak powieść historyczna usiłuje traktować rnJ ralne odrębności ludzi współczesnych jako rezultat głębszym przyczyn natury społecznej. W ten sposób zasadnicze zdobyć* powieści historycznej, to właśnie, co było przedmiotem szcze gólnego uznania współczesnych, zarówno pisarzy, jak czytelni ków i krytyków, zachowało się nie tyle w powieści historyczn w ścisłym znaczeniu tego słowa, co w powieści z życia w«pł| czesnego, która w wieku XIX stała się przodującym rodzajem literackim". *⁷

Rodzaj ten dopóty zachowywał postać klasycznej powieB realistycznej, dopóki pozostawał w obrębie zapoczątkowanej prza Scotta formy, a więc dopóki prezentowana w nim wizja świat rządziła się dialektyką historii — tak czy inaczej modyfikował lecz nienaruszalną. Gdy istota tej dialektyki ulegnie zac \ niu (w wypadku opisywanego „kompromisu    J

1    zdarzeniami może to oznaczać np. przyznanie samemu czasowi

rangi głównego tematu, nadającego innym i e acjom    j

pochodny *•) — wówczas zarysuje się perspektywa nowego I dium dziejów gatunku. Nie będzie to już stadium „ asycznegoi realizmu.^w

l*H. •. iftS—zos. Parokrotnie podkreślał ten wpływ O. Lukścs w sw^j pracach o powieści dziewiętnastowiecznej.

^w B. fteizow, Francuz ha powie Łć historyczna, u. 045.

* ..Przyjęte bowiem w ten sposób podstawy jedności pozwalają rfl polna Iluzji; bezinteresowne) sprawozdawczości." Hezintcresowncj — tzn regulowane) jedynie czasem, nie zaś np. względami selekcji ideologicznej ^r:^>8Si,^k0n*^lrUkCy,,,yrn‘ ^llp‘ ^W VAle'    powieści, Wrocław

?    (tamże) sadzi, M nowatorskie „postawienie" na cza« lak!

temat dokonało »U; w Szkot* uczul Kia u borta w i......1,1

nego punktu widzenia podobną sugestię załamania sli ^t*f^rn?^ir,0,0«^{11 ł z} Will i>ukśc« m. łn. w studium Opwltadania czy SSm »' ^rtJO,lzmu formuło

O naturalizmie f lorrru/ltzmu. Tłum B Karin?.⁷ ‘^zuczynek do dyiskw

nbiyczny” 1040; nr 4. s.    Kurowska, „Przegląd HurrJ

_% pouwr po«alri*«to J**9 fnmóaśwer

3 POLSKIE POSZUKIWANIA „FORMY PRAWDZIWKA'

Ksitaltowanie się „realistycznego kompromisu” w powieft-ciopisarstwie polskim rozpoczęło się na długo przed powieściowym debiutem Korzeniowskiego. Proces ten odbywał się pod przemożnym wpływem doświadczeń zachodnioeuropejskich, początkowo raczej angielskich, w miarę upływu czasu coraz częściej francuskich.^M Wyraźniejsze owoce zachodzących zmian ujawniły się po 1820 roku, zwłaszcza po przełomowym w dziejach nasiej powieści roku 1825, kiedy wraz z Janem z Tęczy na Niemcewicza impuls Scottowski zyskał autorytatywną akceptacją i kiedy —- pod wpływem tego również impulsu — zaczęła dominować narracja trzecioosobowa.

Nie pomniejszając roli Scotta dla przeobrażeń konstrukcyj-powieści polskiej, należy jednak zwrócić uwagę na znaczenie pewnych uwarunkowań rodzimych i ich konsekwencje.¹¹ Otói faktem szczególnie wartym podkreślenia była w pierwszych dziesięcioleciach dziejów powieści w Polsce — właściwie aż do ^{r0 u}    powaga tradycji Doświadczyńakiego i Podatolego.

• ni się | nią równać było ciekawym skądinąd dokonaniom sen-tymentalistów, w tym także Grenadierowi filozofowi (1805) Cypriana Godebskiego, najbardziej samodziel nemu przejawowi „iternizmu” w naszej powieści ^M. Na tej jednak tradycji dydak-

* Opisanie zależności powieścioplsarstwa polskiego od angielskiego w pierwszych dziesięcioleciach dziejów gatunku zawdzięczamy Z. Slnko, Pototeść angielska asiemnasteoo wieku a powieść polska lat 1764—i830, Warszawa 1901. Zadanie do wykonania to ustalenie związków późniejszych, a także ogromna dziedzina powiązań powieści polskiej z francuska.

zależni poeci ,...... ----- • "_ce ■ _{t y c} * „ CM

w ego dydaktyzmu    Godebskiego w dziejach sztuki narracyjnej w Polsce

w No znaczę jaslbska {Narrator w powieści przedromantycznef, zwróciła    Innowacja Jego sposobu opowiadania sygnalizował

i 70—77). Tcc*ⁿ /filozofia grenadiera, w-. C. Godebski, Orenadler filozof.

Ż. Kubikowakl,

§• W. Kubacki w książce Twórczość Feliksa Bernatowicza, Wrocław 1904, dowodzi, że „legenda o wielkim wpływie Scotta na literatura, sztuką i historię" polską Cs. 17), stworzona ongiś przez M. Grabowskiego, a potem wskrzeszona przez Nehrlnga, wymaga rewizji, ponieważ polski htntoryzm powieściowy Już od lat dwudziestych XIX w. wykazywał daleko idącą odmienność od historyzmu Scotta. To prawda. Ale odmienność ta często -~ jak u Niemcewicza, Hoffman owej czy Skartjk^-^wynJkałaj^kultywowa