17744 IMGE22

41

T

-J&M

układ jeBfc potrójnie osadzony wśród faktów literatury między, wojennej: jako grupa literacka —w kontekście owcze anego życia literackiego; jako poetyka — w kontekście innych całościowych programów poetyckiego tworzenia, które wyłoniły się w toku rozwoju poezji i w toku kształtowania tą świadomości jej dążeń w okresie dwudziestolecia; jako koo. wencja poetycka — w kontekście wykrystalizowanych w owym okresie stylów poezji lirycznej. Są to trzy przekroje! jednego zjawiska, jednakże wysunięcie któregoś z nich na ei» I ło stwarza oczywiście inną problematykę historycznoliteracką, 1 choć żadnego nie sposób rozpatrywać w całkowitej izolacji ad pozostałych.

Formowanie się poetyki awangardowej pozostawało w bezpośrednim związku z dziejami .grupy krakowskiej". Poszczególne elementy tej poetyki wyrastały z określonych sytuacji w obrębie zespołu, którego historia przeszła przez trzy zasa- j dnicze fazy¹. Początkowej fazie odpowiada pierwsza seria .Zwrotnicy” (6 numerów opublikowanych w okresie od maja 1922 do października 1923). Był to okres stanowiący Vor- j gesehichte właściwych działań ekipy krakowskiej. Uruchamiając pismo Peiper nie miał jeszcze zbyt wyraźnej świadomości jego odrębnych celów. Pragnął skupić dążenia rozmaitych środowisk nowatorskich, literackich i plastycznych, stworzyć warunki dla wymiany doświadczeń i publikacji utworów. W pierwszych numerach „Zwrotnicy" ogłaszali utwory poeci futuryści — Bruno Jasieński, Anatol Stern, Tytus Czyżewski, Aleksander Wat, Stanisław Młodożeniec. Z pismem współpracował Leon Chwistek, a także Stanisław Ignacy Witkiewicz, który opublikował tu dwa swoje dramaty — Nowe Wyzwolenie i Mątwę. W zakresie plastyki pismo propagowało osiągnięcia formizmu, kubizmu oraz wczesnego konstruktywizmu. Wszystkie jednak artykuły programowe ukazujące się w „Zwrotni-

wnfp_

cy" wyszły spod pióra Peipera (swoje utwory poetyckie podpisywał on pseudonimami Jan Alden i Jan Badyński).

Z numeru na numer kształtowały się kolejne składniki tego programu, a im więcej obejmował on elementów, im bardziej precyzował się jako całość, tym wyraziściej zarysowywała się jego odrębność wobec innych równoległych propozycji artystycznych zgłaszanych w pierwszym pięcioleciu międzywojennej niepodległości. Doktrynalizowanie się poglądów Peipera, który był redaktorem i równocześnie wydawcą pisma, musiało doprowadzić do ściślejszego sformułowania celów „Zwrotnicy” i — co za tym idzie — do zacieśnienia personalnego kręgu jej współpracowników. W szóstym numerze „Zwrotnicy" Peiper dokonał zasadniczego rozrachunku z dążeniami futurystów, których gościł dotąd na łamach pisma, próbąjąc jednocześnie określić dokładnie miejsce swojego programu wśród innych orientacji nowatorskich. Tfen rozrachunkowy numer zamykał pierwszą serię „.Zwrotnicy". Druga zaczęła ukazywać się w maju 1926 r. i objęła również sześć numerów (symetria wielce znamienna dla poczynań Peipera!), z których ostatni wyszedł w grudniu 1927 r.

Jeśli jednak pierwsza seria była całkowicie indywidualnym przedsięwzięciem Peipera, to druga miała już charakter akcji zespołowej. W okresie przedzielającym obie „Zwrotnice” ukształtowała się wokół Peipera i jego programu, który dopiero wówczas uzyskał wyprecyzowany ostatecznie kształt w Nowych ustach (1925) i znalazł przedłużenie w dwóch tomikach poetyckich — A i Żywe linie (1924), grupa młodych poetów, dla których program ten stał się płaszczyzną porozumienia. Wszyscy oni wydali w tym czasie swoje pierwsze książki poetyckie: Jan Brzękowski Tętno (1925), Jalu Kurek Upały (1926), Julian Przyboś Śruby (1925) i Oburącz (1926), Adam Ważyk Semafory (1924) i Oczy i usta (1925). Większość z tych książek (poza pierwszą Ważyka i tomikiem Jalu Kurka) nosiła na okładce nadruk „nakładem czasopisma Zwrotnica".

Rozpoczyna się wtedy drugi rozdział historii grupy krakowskiej, etap faktycznej grupowości. Drugi, ponieważ poprzedni, choć nie wypełniony jeszcze zespołowymi działaniami, stanowił przecież dla takich działań niezbędną przesłankę, tkwiły w nim zawiązki tej sytuacji socjalno-literackiej, która stanie

1

Dzieje .Krupy krakowskiej" zostały oświetlone w następujących pracach: J bnąkortnki. Aieangarda (8tMie hietoryeeno-teoretyeeny). .Przegląd 1 tumani¹ ■tyczny". 1968. nr L a 48—81; J. Sławiński. Poetyka i poezja 7hdeueta Peipera,\ .Twórczość". R. 14: 1968. nr 6, i. 64 77; 8. Jaworski. Krytyka literacka, i artystyczna w JZiorcAnicy". Zeszyty Naukowe Uniwersytetu JagMlIoAakMgą Filologia, z. VD (Prace Historycznoliterackie >. Kraków 1961. a. 107—143 Szare¹ anegdotycznych wiadomości podaje autobiograficzna opowieść Jalu Kurka któj Kraków. Kraków 1963