18239 PICT0055 (11)

się T. Lehr-Splawiński w swym ostatnim w tej sprawie glosie. Napisał bowiem: „Lachowie, nazwa plemienna, uogólniona i rozciągnięta przez Rusinów na wszystkie plemiona zwane później (sztucznie) lechiddmi. Pierwotnie brzmiała: Lęch-, stąd zapożyczona przez Litwinów w postaci: Lenkas — etymologicznie wywodzi się od rdzenia prasłow.: lęd-, por. lęda 'pole nieuprawne*, z przyrostkiem: ch-. Jest może przekształceniem (zgrubieniem) starszej nazwy plemienia: Lędzanin, Lęd za nie 'mieszkańcy lęd*”⁸⁰. W świetle tych wypowiedzi możemy uważać ciąg rozwojowy: Lędzianin- *Lędjanin-Lęch-Ljach za udowodniony.

Z kolei za fakt prawie pewny możemy też uznać i to, że Rusini rozciągnęli z czasem nazwę: Lęch na wszystkich ludzi, którzy mówili tym samym językiem, co plemię: Lędzian- LęchówjLachów*¹. Jest zjawiskiem powszechnie znanym, że na styku dwu odrębnych grup etnicznych przenosi się nazwę plemienia pogranicznego jako reprezentatywną na całą grupę*².

Na pograniczu lędziańsko-ruskim wytworzyła się taka sama sytuacja, jaką obserwujemy na przeciwnym krańcu Polski w kraju Polan, będących również Lachami w pojęciu źródła ruskiego.

W wieku X - XII w obiegu były dwa pojęcia „Polski”, jedno węższe, matecznikowe, obejmujące w znaczeniu ustrójowo-plemien-nym zwarty zespół plemion polańskich, to jest późniejszą Wielko-polskę, czyli Staropolskę, oraz drugie szersze, rozciągane już na przełomie X/XI wieku na cały obszar państwa piastowskiego w znaczeniu mion energicznie zaprotestował H. Łowmiański, Studia nad wczesną Słowiańszczyzną, s. 748 i n.

*• T. Lehr-Spławiński, Lachowie, w: 8łown. Staroż. Słowiańskich, t. III, Wrocław 1967, s. 12; całość materiału onoraastycznego zostawił F. Forsowski, Lachowie, Lcndizi, Lendzaninoi w nazewnictwie X wieku. Roczniki Tow. Przyjaciół Nauk w Przemyślu, 9 (1958), s. 6 - 23.

•^ł Taki pogląd reprezentował już A. Małecki, Lechici w iwiette krytyki historycznej, wyd. 2, Lwów 1907,8. 19, 21, 34 - 38; inne opinie zbiera S. M. Kuczyński, O wyprawie Włodzimierza, s. 68 i n. Co do nazwy Lachów zob. w szczególności stanowisko K. PoŁkańakiego, jak w rozdz. X.

¹¹ Rzecz jest notoryczna; przykłady klasyczne, to Grecja w nomenklaturze łacińskiej i Allcmagne w nomenklaturze francuskiej; zob. H. Łowmiański, Zadzianie, s. 100 - 101.

ustrojowo-politycznym³³. Przypuszczalnie więc Ruś Kijowska najpierw określała plemię Lędzian mianem „ziemi lędziańskiej”, w późniejszym okresie rozwoju językowego „ziemi lackiej”, a następnie przeniosła to określenie w znaczeniu etnicznym na wszystkie plemiona mówiące tym samym językiem, a więc nie tylko wiślańskie, raa-zowszańskie i polańskie, lecz także pomorskie i lucickie*⁴.

Można się więc w pełni zgodzić ze zdaniem Franciszka Per-sowskiego, że dla kronikarza ruskiego określenie: Lachy „było równoznaczne z politycznym terminem Polacy” w XII wieku, „ale etymologia nazwy każe przypuszczać, że w X w. mógł być to termin oznaczający lokalną krainę zamieszkiwaną przez Lachów”**.

B) KOGO OZNACZAJĄ „LACHOWIE" Z ZAPISKI Z 981 ROKU?

W dyskusji nad pochodzeniem Lędzian Henryk Łowmiański, uznając pochodnośó nomenklatur: Lendizi-Lenzaninoi-Lachowie, zastrzegł się od razu, iż ich zakres etniczny na przestrzeni IX - X wieku nie pozostał ten sam. „Według danych historycznych ruska nazwa: Lachowie oznaczała zawsze ogół plemion polskich, a w początku w. XII została w latopisie odniesiona również do innych pokrewnych plemion zachódnio-słowiańskich, mianowicie do Lutyków, nie mówiąc już o Pomorzanach”³*. Inaczej ma się sprawa z Lendizi Geografa Bawarskiego i z Lenzanenoi Konstantyna Porfirogenety, którzy oznaczają tylko jedno z plemion polskich. Powstaje pytanie, w jakim stosunku pozostają do siebie te nazwy?

W tej sprawie zajął Łowmiański takie stanowisko: „Bez wahania uznamy znaczenie węższe nomenklatury (Lendizi-Lenzanenoi) za

¹³ Zob. S. Zajączkowski, Nazwa Wielkopolski w świetle iródel historycznych, Przegląd Zachodni, 7 (1951), nr 9 - 10, e. 4 i n.; por. też J. Wiśniewski, Nazwa Wielkopolski, w: Dzieje Wielkopolski, t. I, pod red. Jerzego Topolskiego, Poznań 1909, s. 38.

³⁴ Do takiej konkluzji doszedł A. Małecki, Leekioi, s. 38, po skrupulatnym zanalizowaniu wszystkich źródeł na przestrzeni X - XIII stulecia.

³³    Zob. F. Persowski, Studia nad pograniotem polsko-ruskim w X • XI wieku, Wrocław 1962, g. 88.

³⁴    Zob. H. Łowmiański, Lędzianie, s. 106.

i#

179