1 (129)

2. TOK INDUKCYJNEGO I DEDUKCYJNEGO MYŚLENIA W NAUCZANIU GRAMATYKI

¹ Por.: Zarys pedagogiki (Praca zbiorowa pod red. B. Suchodolskiego). Warszawa 1959, t. I, cz. VI, rozdz. III.

Nie tyle brak treści, ile brak sprawności językowej jest często przyczyną na przykład niezabierania głosu w dyskusjach. Sprawność językowa przyczynia się do wyrobienia ogólnej kultury człowieka i zwiększa osobiste powodzenie jednostki i jej wpływ na ogół. Mowa dobrze opracowana pod względem gramatyczno-logicznym, estetycznym i retorycznym staje się doskonałym narzędziem działania społecznego i politycznego.

Nauka o języku kształci jednak nie tylko takie cechy charakteru, jak poczucie własnej wartości, zdolności społecznego oddziaływania. Dobrze prowadzone lekcje gramatyki wyrabiają również systematyczność, dokładność w obserwacji i konsekwencję w postępowaniu.. Są to cechy charakteru, które chętnie widzimy u naszej młodzieży.

PrzezCmetodę nauczania/ rozumiemy (sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający opanowanie wiadomości oraz rozwój zdolności i umysłowych zainteresowań uczniów? Ze względu na środki przy tym stosowane możemj' mówić o (metodzie słpwnej, oglądowej i praktycznej h ⁵ ^Wśród metocPposługujących się słowem (odróżniamy metodę pogadanki, dyskusji, opisu, opowiadania, wykładu; do metod opartych na oglądzie zaliczamy wszelkie odmiany pokazu, jak pokaz przedmiotu, pokaz procesu lub zjawiska; wśród metod praktycznych odróżniamy metodę laboratoryjną, zajęcia praktyczne, np. ćwiczenia pisemne lub ustne, i wreszcie prace produkcyjne?.

W metodzie/ bez względu na jej rodzaj wrażna jest droga nauczania, jego tok logiczny. Tok ten może być indukcyjny lub dedukcyjny. Zastosowanie właściwego toku logicznego decyduje o wartości nauki gramatyki, uczy poprawnego myślenia? zajmiemy się więc bliżej tym zagadnieniem.

kŻjawiska językowe są zjawiskami realnymi. Nauka gramatyki badając je powinna posługiwać się tokiem indukcyjnym) Znaczy to, że (zjawiska należy obserwować, opisywać, zestawiać i drogą umiejętnego wnioskowania dochodzić do uogólnień, do poznania prawideł gramatycznych?

Tok indukcyjnego myślenia w nauczaniu gramatykićma cel poznaw-«/y. Na początku pracy lekcyjnej wysuwamy zagadnienie. Poszuki-v .mie jego rozwiązania staje się wyznacznikiem opracowania nowego materiału lekcyjnego. Z analizy tego materiału wyprowadzają uczniowie wnioski i ujmują je w sądach. W ten sposób następuje rozwiązanie po-i.iwionego zagadnienia.

Myślenie indukcyjnej stosowane na lekcjach gramatyki, Cuczy wychowanka analizy i syntezy oraz wnioskowania i tworzenia sądów? Im dokładniej i lepiej przeprowadzimy badanie poszczególnych faktów jy/.ykowych, im więcej wysiłku i czasu przeznaczymy na analizę żelu.mego materiału, tym łatwiej będzie nam dojść do uogólnień i po-zilania praw językowych.

(Główne etapy badawczej drogi indukcyjnej są następujące:

1.    Postawienie zagadnienia.

2.    Gromadzenie faktów i zjawisk oraz ich opis.

3.    Obserwacja i analiza tych faktów i zjawisk.

4.    Rozwiązanie zagadnienia i wnioski.

5.    Sprawdzenie zgodności teorii z praktyką poprzez ćwiczenia lub doświadczenia?

Odbicie tej drogi myślowej w metodyce lekcji gramatyki przedstawi, doby się w ten sposób:

1.    Zainteresowanie zjawiskiem językowym i postawienie zagadnie-n u gramatycznego. Gromadzenie materiału językowego.

2.    Obserwacja i analiza zjawisk językowych.

3.    Wyprowadzenie uogólnienia i sformułowanie wniosku w formie dc l iuicji, ustalenia cech zjawiska, jego opis i charakterystyka.

4.    Utrwalenie wiadomości, przytoczenie przykładów z tekstu lub • ■"dziennej mowy potwierdzających zrozumienie istoty zdobytych wiadomości.

5.    Praca domow^Ta stwierdzająca nie tylko posiadanie wiadomości dobytych na lekcji, lecz także umiejętne włączenie tych wiadomości

do całości wiedzy gramatycznej ucznia.

Na zgodność drogi indukcyjnego myślenia z metodą prowadzenia I*•keji gramatyki zwrócił szczególną uwagę^enon Klemensiewicz w swej Dydaktyce nauki o języku ojczystym¹. Lekcja gramatyki, prowadzona

' Z. Klemensiewicz: Dydaktyka nauki o języku ojczystym. Lwów — Warsza-wu 1929, s. 111 i n.

9