20070 P1190084

mitach Germanów, gdzie trudno właściwie przetłumaczyć ową ginnunga gap, istniejącą ab initio, a z której dopiero — według Eddy²⁴ — bogowie stworzyli świat. Taka pramateria kosmogonlczna występuje również w Biblii; w drugim wierszu księgi Genesis czytamy, że pierwotnym stanem świata było tohu i boku („Pustać" i „Chaos”). Hebrajskie tekom odpowiada zaś asyrobabilońskiemu tiamtu-tiomat. Tiamat była Bo-ginią-rodzicielką świata i oznaczała właśnie „Otchłań--Chaos”, z której wyłoniły się wszystkie sfery kosmiczne oraz bogowie. Eiiuńia elisz opisuje, jak to bóg Marduk zwyciężył Tiamat i z poćwiartowanych jej zwłok otworzył „wody górne” (firmament i niebo) oraz ziemię. Nader częstym tworzywem kosmogonicz-nym jest również Praczas*⁵; motyw ten jest zrozumiały w świetle dość powszechnej tezy religii, że świat powstał wraz z czasem (lub też Bóg, np. żydowski Jahwe lub chrześcijański Bóg-Ojciec, stworzył czas wraz ze światem), łatwo więc było uznać Czas (Praczas) za pratworzywo Kosmosu.

Do ważnych stadiów pośrednich w stworzeniu świata, a zarazem tworów pośredniczących między Bogiem--Stwórcą a jako tako ukształtowanym stanem pierwotnym Kosmosu, należy m. in. „jajo kosmogoniczne” oraz „Praistota” (Praolbrzym, Praczłowiek). Abstrahujemy tu od tak ciekawych motywów, jak etap „samopo-działu” bogów czy ich aktów płciowych *⁶. Jak stwierdza czołowy badacz problematyki „jaja kosmogoniczne-go'\ a zarazem jeden z najwybitniejszych współczesnych religioznawców — M. Eliade — motyw jaja jest

u A fcUlej: je] najważniejszego poematu — V«uep«.

u W Grecji znany Jako bóg Chronoa; zapewne przejęty od daw-nych Irnńczyków, gdzie takim Praczasem Jest Zerwań.

* Utożsamianie „tworzenia" z ..płodzeniem” trwa do dtił.

rozpowszechniony na całym święcie; występuje on od Oceanii, poprzez Indonezję, Indie, Chiny, Japonię, Bliski Wschód i Grecję, aż po Afrykę i centralną Amerykę. Dzieje się tak, ponieważ „jajo jest głównym symbolem tajemnicy stworzenia i powstania żyda” ⁿ, a myśl ludzką od dawna frapowała tajemnica genezy życia tkwiąca w jaju.

Jako że człowiek ma do czynienia głównie z jajami ptaków, przeto i „jajo kosmogoniczne" modelowano na wzór jaja ptaków, z tym oczywiście, że mistyfikowano je, przypisując mu niezwykłe rozmiary, struktury i materiał, z którego miało być zbudowane. Często powtarza się wątek jaja ze złota lub innych szlachetnych kruszców; tak np. według świętej księgi Hindusów Rigwedy — „najprzód” (tzn. z Prawód--Chaosu) powstał Hiranyagarbha („wykwitły ze złota”, czyli „powstały ze złotego jaja”) ”, także i według późniejszych utworów (np. Satapatha Brdhmana XI. 1, 6) na początku były „prawody”, z których wyłoniło się złote jajo, które pływało przez rok po wodzie, aż wreszde wykluł się zeń Pradżapati. Według Czandogja Brahmana (V, 19) świat wyłonił się z pierwotnego chaosu jako jajo, które następnie rozłupało się na dwie połówki: srebrną (Ziemia) i złotą (Niebo). Omawiając kosmogonię dawnych Irańczyków, Plutarch stwierdza, że przyrównywali oni kosmos do jaja: niebo otaczało „żółtko” Ziemi, tak jak białko otacza je w jaju ptasim ¹». Wreszcie egipski bóg Re (Ra) powstał z jaja, złożonego przez prabogów Geb i Nut. Z jaja

169

1

1 Zob. M. Iliadę: hasło KI w: ROItgtOn tn CticMcHN ml Gegaic wart (RCC), TUbingen 1958, wyd. 3, t. II, np. Ml

M Zob. Rłgwoda, mi, I. Etymologii) Hlraayagarbhy podaje M r. Lukasom, wybitnym znawcą równic¹ problematyki „Jaja^-: Me Grundbagrl/fe In don Koemoponlea der altan VMker, Letpdg. tan, (. 89.

» Plutarch: De Mde et OttrMe. ¹9.