20098 skanuj0071 (17)

M6 Pranie mózgu

zakłada się, że wszystko daje się mierzyć; to, czego zmierzyć nie można, po prostu nic istnieje. Stanowisko takie Pitirim Sorokin określał jako kwantofrenię. Dalsze cechy ncopozytywizmu to: 4) poszukiwanie niezmiennych praw o charakterze uniwersalnym i ponadczasowym; 5) badanie zachowań jednostek jako zasadniczy przedmiot nauk społecznych [J. Szacki 1983, s. 767]. Przedstawicielami neopozytywizmu są: Otto Ncurath, George Andrew I.undbcrg, Paul Felis Lazarsfcld, Barrhus Federie Skinner, Karl Raimund Popper. Ncopozytywizm wywołał w socjologii szereg polemik. Główny zarzut, jaki wysuwano przeciwko tej orientacji, sprowadza się do tego, iż nic uwzględnia on w wystarczającym stopniu pewnych „osobliwości nauk społecznych" [S. Ossowski 1983, s. 163-213]. (A.S.)

Zob. naluralizm-anlynaluralizm. nomotetyzm, opcrncjonalizacja, socjologia, socjologia rozumiejąca, zachowania społeczne.

Literatura:

Ajdukiiwicz K., 1985, O (nv. ncopozytywizmie (w:] tegoż, Język i poznanie, t. 2: Wybór pism z lat 1945-1963, P \VN, Warszawa.

Dauman Z., 1964, Wizje ludzkiego świata. Studia nad społeczną genezą i funkcją socjologii, KiW, Warszawa.

Buczyńska-Garcwicz H., 1985, Pozytywizm [w:] Filozofia a nauko. Zarys encyklopedyczny, Ossolineum. Wrocław.

Gouldner A.W., 1977, Co się zdarzyło w socjologii: historyczny model rozwoju struktural-nego [w:] Czy kryzys socjologii?, wybór i wstęp J. Szacki, Czytelnik. Warszawa. Metodologiczne podstawy socjologii (wybór tekstów), 1975, pod red. P. Sztompki, UJ, Kraków.

Mokrzycki E.. 1980, Filozofa nauki a socjologia, PWN, Warszawa.

Ossowski S., 1983, O osobliwościach nauk społecznych, PWN, Warszawa,

Skarga B., 1977, Comte, Wiedza Powszechna, Warszawa. .

Szacki J., 1983, Historia myśli socjologicznej, PWN, Warszawa.

Tatarkiewicz W., 1978, Historia filozofii, t. 3: Filozofia XIX wieku i współczesna, PWN, Warszawa.

Pranie mózgu, zabiegi i manipulacje w celu wymuszenia u drugich os >b zmiany przekonań, postaw, światopogląd i oraz innych elementów osobowości. S. Siek [1993, s. 9] przytacza kilka dalszych definicji, w których występują takie określc lia owych zabiegów, jak: logomachia, wym iszona indoktrynacja, psychiczna i spoleezn i reedukacja, gwałtowne przcszkalanie, z dowalanie umysłu, przekonywanie silą, przuwarunko-wywanie osobowości, zmiana sposobu myślenia.

Wyrażenie „pranie mózgu" (h'aimvash-ing) wprowadził w latach pięćc /.icsiątych XX w. dziennikarz Edward Huntet W książce pod tym tytułem, wydanej w 1956 r., opisał, jak jeńcy amerykańscy podczas wojny w Korei dawali sobie wmówić, 1< są winni nic popełnionym przez siebie zbrodniom wojennym. Sam lemtin Hunter z aczerpnął z języka chińskiego, tłumacząc zwrot hsi nao jako „prać mózg".

Należy zdecydowanie odróżn ć zabiegi prania mózgu od procesów kont oli świadomości, czyli tzw. doskonaleni, umysłu. Prania mózgu dokonuje się przem >cą. Poddawana mu osoba nic ma żadnej wątpliwości, że znajduje się w rękach wróg... Podział ról jest jasno określony i od pocz \lku wiadomo, kto jest więźniem, a kto str iżnikicm, przy czym ten pierwszy wic, że ni: ma wyboru [S. Hassan 1997, s. 89].

Kontrola świadomości zwana iest również doskonaleniem umysłu. Proce; kontroli świadomości następuje w trzech etapach, które scharakteryzował Edgar II. Schcin w pracy pt. Coercivc Persuasion (Przekonywanie silą). Etapy te to rozt rrażanie, zmiana i ponowne zamrażanie. \7 trakcie tych trzech stadiów kontroli pódl gają zachowania, myśli i uczucia; ważn;m środkiem tej kontroli jest dozowanie ii formacji i‘manipulowanie nimi. Zrozumiet ie istoty kontroli świadomości ułatwia teo:ia dysonansu poznawczego sformułowana przez Leona Festingera, którą można spopularyzować stwierdzeniem, że „człowiek tylko w niewielkim stopniu toleruje stnicjące

Principia media 1*17

rozbieżności między myśleniem, emocjami i działaniem (...) jeśli jeden z tych elementów ulegnie zmianie, pozostałe zmieniają się również, by zredukować zaistniały dysonans" (S. Hassan 1997, s. 94]. Człowiek pragnie bowiem zachować minimum integracji własnej tożsamości i osobowości, mieć poczucie ładu i sensu.

Zabiegi prania mózgu mają na celu rozstrojenie zarówno organizmu, jak i całej osobowości. Osiąga się to poprzez zmniejszanie poczucia bezpieczeństwa, doprowadzanie osoby do stanu regresji, degradacji obrazu samego siebie i wyzwolenie silnego poczucia winy [S. Sick 1993, s. 9]. Zabiegi te mają zasiać strach, poczucie słabości, tak aby osoba im poddana zaczęła się bać, była posłuszna, nic buntowała się. Wyższa forma prania mózgu zmierza do tego, by po etapie degradującym, poprzez niespodziewane polepszenie warunków życia ofiary skłonić ją do współpracy jako donosiciela, gorliwego aktywistę, wyznawcę ideologii, czyli mówiąc inaczej, „nawrócić go", spowodować jego konwersję. (M.P.)

Zob. działanie społeczne, dysonans poznawczy, model zmiany postaw, makiawclizm jako syndrom zachowań, konformizm, instytucja totalna.

Literatura:

Hassan S., 1997, Psychomanipulacja w sektach, Wyd. Ravi, Lódi.

Hunter E., 1956, Drainwashing. The Story of Men wito Defied it, Straus and Cudahy, New York.

Siek S., 1993, Pranie mózgu, Wyd. Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa.

Prawa konsumenta według J.F. Kennedyego, zob. konsumeryzm.

Prawo nieuchronnej pauperyzacji klasy robotniczej, zob. pauperyzacja.

Prawo trzech stadiów A. Comtc’a, zob. dynamika społeczna w zn. 2.

Predykcja, zob. estymacja.

Principia media, dosłownie: zasady lub prawa pośrednie; prawa sytuujące się na średnim szczeblu ogólności, między uniwersalnymi prawami ogólnymi a prawami typu idiograficzncgo, odnoszącymi się do zjawisk (zdarzeń) jednostkowych. Pojęcie to wprowadził do socjologii Karl Mannheim, jakkolwiek obecne jest ono już w pismach R. Bacona i J.S. Milla. Principia media to prawa uwzględniające specyfikę konkretnej sytuacji, a także pcsvne stany rzeczowe i samoistne całości funkcjonujące zgodnie z zasadami właściwymi dla tych właśnie i tylko tych układów (K. Mannheim 1974, s. 253J. W myśl jeszcze innego ujęcia principia media „są to siły występujące powszechnie, które jednak w konkretnych warunkach, w danym miejscu i danym czasie, w szczególnym układzie okoliczności, które mogą nigdy nic powtórzyć się, przejawiają się w określonej, zintegrowanej postaci, wskutek działania rozmaitych czynników" [ibidem, s. 257-258]. Z jednej strony są one następstwem oddziaływania praw ogólnych, z drugiej jednak strony te prawa ogólne tworzą w danym miejscu i czasie specyficzny splot okoliczności, indywidualne układy, kreując jak gdyby nowe prawa, występujące tylko w tej niepowtarzalnej sytuacji. Principia media odnoszą się do tego, co niepowtarzalne. Dotyczyć to może zarówno cech jednostki w obrębie zbiorowości, jak i przebiegu procesu historycznego. Daną epokę historyczną określa nic jakieś pojedyncze principium medium, lecz ich większa liczba. „Owe principia media, we wzajemnym powiązaniu, tworzą razem określoną strukturę, której konkretne elementy powiązane są ze sobą wielowymiarowo. Natomiast współzależnie zachodzące zmiany pewnej liczby principia media składają się na zmianę i kształt o charakterze strukturalnym" [S. Nurek 1986, s. 21-22J. (A.S.)

Zob. idiografizm, nomotetyzm, paradygmat, socjologia.

Literatura:

Mannheim K., 1974, Człowiek i spoleczeiistwo w dobie przebudowy, PWN, Warszawa.

Nurek S., 1986, Idea społeczności lokalnej w tradycji i współczesnej refleksji socjologicznej