DSCN1798

146 Pranie mózgu

zakłada się, że wszystko daje się mierzyć; to, czego zmierzyć nie można, po prostu nie istnieje. Stanowisko takie Pitirim Sorokin określał jako kwantofrenię. Dalsze cechy neopozytywizmu to: 4) poszukiwanie niezmiennych praw o charakterze uniwersalnym i ponadczasowym; 5) badanie zachowań jednostek jako zasadniczy przedmiot nauk społecznych [J. Szacki 1983, s. 767]. Przedstawicielami neopozytywizmu są: Otto Neurath, George Andrew Lundberg, Paul Pełne Lazarsfeld, Bantius Federic Skinner, Karl Raimund Popper. Neopozytywizm wywołał w socjologii szereg polemik. Główny zarzut, jaki wysuwano przeciwko tej orientacji, sprowadza się do tego, iż nie uwzględnia on w wystarczającym stopniu pewnych „osobliwości nauk społecznych" [S. Ossowski 1983, s. 163-213]. (A.S.)

Zdbi naturalizm-antynaturalizm, nomotetyzm. opcracjonalizacja, socjologia, socjologia rozumiejąca, zachowania społeczne.

Literatura:

Ajdukicwicz K.. 1985, O tzw. neopozytyw izmie (w:) tegoż. Język i poznanie. L 2: Wybór pism z lal 1945-1963. PWN, Warszawa.

Bauman Z., 1964, Wizje ludzkiego świata- Studia nad społeczną genezą i funkcją socjologii. KiW, Warszawa.

Buczyńska-Garcwicz H.. 1985. Pozytywizm |w:] Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny. Ossolineum. Wrocław.

Gouldner A. W.. 1977, Co się zdarzyło w socjologii: historyczny model rozwoju strukturalnego |w:| Czy kryzys socjologii?, wybór i wstęp J. Szacki, Czytelnik, Warszawa. Metodologiczne podstawy socjologii (wybór tekstów). 1975, pod red. P. Sztompki, UJ. Kraków.

Mokrzycki F.„ 1980, Filozofia nauki a socjologia, PWN, Warszawa.

Ossowski S., 1983, O osobliwościach nauk społecznych, PWN, Warszawa Skarga B . 1977, Comle. Wiedza Powszechna. Warszawa.

Szacki J., 1983, Historia myśli socjologicznej. PWN, Warszawa.

Tatarkiewicz W., 1978, Historia filozofii, t. 3: Filozofia XIX wieku i współczesna, PWN, Warszawa.

Pranie mózgu, zabiegi i manipulacje w celu wymuszenia u drugich osób zmiany przekonań, postaw, światopoglądu oraz innych elementów osobowości. S. Siek [1993, s. 9] przytacza kilka dalszych defmicjj. w których występują takie określenia owych zabiegów, jak: logomachia, wymuszona ht-doktrynacja, psychiczna i społeczna reedukacja, gwałtowne przeszkalanie, zniewalanie umysłu, przekonywanie siłą, przewarunko-wywanie osobowości, zmiana sposobu myślenia.

Wyrażenie „pranie mózgu” (brainwash-ing) wprowadził w latach pięćdziesiątych XX w. dziennikarz Edward Hunter. W książce pod tym tytułem, wydanej w 1956 r. opisał, jak jeńcy amerykańscy podczas wojny w Korei dawali sobie wmówić, że są winni nie popełnionym przez siebie zbrodniom wojennym. Sam termin Hunter zaczerpnął z języka chińskiego, tłumacząc zwrot Ati tuto jako „prać mózg”.

Należy zdecydowanie odróżnić zabiegi prania mózgu od procesów kontroli świadomości, czyli tzw. doskonalenia umysłu. Prania mózgu dokonuje się przemocą. Poddawana mu osoba nie ma żadnej wątpliwości, że znajduje się w rękach wroga. Podział ról jest jasno określony i od początku wiadomo. kto jest więźniem, a kto strażnikiem, przy czym ten pierwszy wie. że nic ma wyboru [S. Hassan 1997, s. 89].

Kontrola świadomości zwana jest również doskonaleniem umysłu. Proces kontroli świadomości następuje w trzech etapach, które scharakteryzował Edgar H. Schcin w pracy pt. Coercńre Persuasion (Przekonywanie siłą). Etapy te to rozmrażanie, zmiana i ponowne zamrażanie. W trakcie tych trzech stadiów kontroli podlegają zachowania, myśli i uczucia; ważnym środkiem tej kontroli jest dozowanie informacji i manipulowanie nimi. Zrozumienie istot) kontroli świadomości ułatwia teoria dyso-nansu poznawczego sformułowana precz Leona Festingcra. którą można spopularyzować stwierdzeniem, że „człowiek tylko w niewielkim stopniu toleruje istniejące