21478 img035 (5)

5.3.5. PERSPEKTYWA

Poczta jest dwa przystanki za dworcem

na pierwszy plan cechy rozmiaru: prototypowe ucho igielne jest „bardzo małe” (a więc niemożliwe do przejścia dla wielbłąda).

A zatem w wyrażeniu

Ten egzamin okazał się dla niego prawdziwym uchem igielnym

tłem dla metafory jest struktura odpowiadająca wyrażeniu ucho igły.

Istotnym parametrem w opisie ogólnej sytuacji jest perspektywa (ang. perspective), na którą składają się takie czynniki, jak wzajemne usytuowanie podmiotu i przedmiotu obserwacji, orientacja całego układu w przestrzeni, przestrzenna organizacja sceny itp. Wszystkie te aspekty znajdują swoje odpowiedniki 5 w charakterystyce struktur językowych. ?

Dla opisu obserwacji wzrokowej istotne jest ustalenie punktu, w którym znajduje się widz i z którego dokonuje on obserwacji (ang. uantage point).')Parametr ten warunkuje oczywiście wybór konceptualizacji sceny, a w konsekwencji znajduje odbicie także na poziomie wyrażeń językowych.

Przyjrzyjmy się kolejnemu przykładowi. Do zrozumienia wypowiedzi

'konieczne jest zlokalizowanie sceny w przestrzeni: będzie to w tym przypadku przestrzeń dyskursji (ang. discourse space; por. 3.1). Ale poczta jest widziana jako położona „dwa przystanki za dworcem” tylko z określonego punktu widzenia. Konwencjonalnie przyjmuje się, że jest to punkt widzenia mówiącego

— nawet jeśli nie jest to wyraźnie powiedziane, jak na przykład w zdaniu

Poczta jest dwa przystanki za dworcem,, licząc od przystanku, na którym właśnie stoję.

Jest jednak oczywiście możliwe przyjęcie punktu widzenia innego obserwatora — najczęściej adresata wypowiedzi. W kognitywnej teorii języka takie przeniesienie nazywa się/przeniesieniem w przestrzeni umysłowej Tang. mental transfer^jj/Tak więc, na przykład, mówiący ma także możliwość wyrażenia treści pojęciowej zawartej w powyższej wypowiedzi o poczcie z punktu widzenia odbiorcy komunikatu. Jeśli wie, że adresat mieszka po drugiej stronie miasta niż on, i że będzie chciał dojechać na pocztę od siebie z domu, powie raczej:

Poczta jest dwa przystanki przed dworcem.

Podobnie, komunikując komuś, z kim właśnie omawiam swój zamiar wyjazdu do Warszawy, powiem:

Jutro rano pojadę do Warszawy.

Natomiast rozmawiając przez telefon z kimś, z kim zamierzam się tam jutro spotkać, powiem raczej

Jutro rano przyjadę do Warszawy,

przyjmując punkt widzenia rozmówcy.

Istnieją powody, aby przypuszczać, że ta sama zasada dotyczy relacji bardziej abstrakcyjnych, tj. mniej bezpośrednio związanych ze strukturą pojęciową dotyczącą przestrzeni fizycznej. Tak na przykład w wypowiedzi

Napiszę tam dopiero we środę

punktem widzenia jest określony punkt w czasie J-teraz, łnoment mówienia), od którego rozpoczyna się abstrakcyjna „droga” prowadząca od „dziś” do „środy⁵.

71