23604 ScannedImage 19

302 Starożytny Izrael

więc znacznie mniej przydatny do opracowania rekonstrukcji hi-storycznej niż tradycje zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej i w Księdze Jeremiasza, zwłaszcza w miejscach, w których informacje Kronikarza nie zgadzają się z obydwoma tymi źródłami. Nie ulega jednak wątpliwości to, że wygnanie babilońskie rozpoczęło się przed zburzeniem Jerozolimy w 586 przed Chr. Gdy deportowani w 586 r., oraz nieco później, przybyli do Babilonii, przyłączyli się do osiedlonej tam na dobre społeczności żydowskiej. Mając na względzie fakt, że przywódcy judzcy znaleźli się wśród później deportowanych rodaków, zadanie odnowy wspólnoty rozpoczęło się na dobre w 586 przed Chr.

Co więcej, już pod koniec VII w. przed Chr. wygnańcy z izraelskiej Samarii zostali osiedleni przez Asyryjczyków na terenach wschodniej Syrii, Mezopotamii i Medii (2Krl 15,29; 17,6; IKrn 5,26). Roczniki Sargona II wspominają o deportacji/przesiedleniu (a także o przymusowym zaciągu do wojska) ok. 27 tys. Izraelitów¹. Z nauczania proroka Ezechiela wynika, że nie wszystkie owe wspólnoty zostały zasymilowane przez kultury pogańskie; większość biblijnej Księgi Ezechiela mówi o ponownym zjednoczeniu judzkiej i izraelskiej części narodu po zburzeniu Jerozolimy w 586 przed Chr. Niektóre fragmenty są nawet jak gdyby bezpośrednio skierowane do Izraelitów, czyli pochodzących z dawnego Królestwa Izraela, wspólnot na wygnaniu. Żydzi z kolonii wojskowej na Ele-fantynie w Egipcie też mogli wywodzić się z części północnej, to znaczy z Królestwa Izraela².

Chociaż więc możemy datować początek wygnania babilońskiego na 597 bądź 586 przed Chr., wydarzenie to było jedynie częścią długiego procesu osiedlania się Izraelitów/Judejczyków w Mezopotamii i Babilonii, procesu, który rozpoczął się dużo wcześniej i trwał znacznie dłużej. Jednak większość Izraelitów nie została deportowana, zaś wielu potomków wygnańców nigdy nie wróciło do swojej ojczyzny. Żydzi stali się narodem żyjącym zarówno w ziemi swoich przodków, jak i w diasporze.

„NAD RZEKAMI BABILONU”

ŻYDOWSCY WYGNAŃCY W BABILONII

Znane słowa Psalmu 137 (136): „Nad rzekami Babilonu, tam siedzieliśmy i płakaliśmy, kiedy wspominali Syjon”, są często cytowane jako świadectwo nastrojów wygnańców do Babilonii. Nic dziwnego, ponieważ ten psalm jest przykładem bardzo pięknej poezji, gdzie pełen skargi liryzm miesza się z frustracją („Jak możemy śpiewać pieśń Pańską w obcej krainie?”), tęsknotą za ojczyzną i poczuciem lojalności wobec niej („O Jeruzalem, jeśli zapomnę o tobie, niech uschnie moja prawica!”). Psalm odzwierciedla część doświadczeń wielu wygnańców. Ale na jego podstawie nie da się odtworzyć całokształtu żydowskiego życia w Babilonii, a tego, co wiemy, nie należy uważać za miarodajne dla doświadczenia wygnania jako całości. Tekstem bardziej reprezentatywnym - odnośnie do społecznych i ekonomicznych wymiarów życia nad wodami Babilonu -jest list proroka Jeremiasza skierowany do wygnańców po 597 przed Chr.:

„Budujcie domy i w nich mieszkajcie; uprawiajcie ogrody i spożywajcie ich owoce! Bierzcie sobie żony i miejcie synów oraz córki, bierzcie żony dla swoich synów i wydawajcie za mąż swoje córki, by rodziły synów i córki; pomnażajcie się tam, a niech was nie ubywa! Starajcie się o pomyślność kraju, do którego was zesłałem na wygnanie i módlcie się do Pana za niego, bo od jego pomyślności zależy wasza pomyślność” (Jr 29,5-7).

W gruncie rzeczy wydaje się, że tak właśnie wyglądała sytuacja, chociaż nie działo się tak ze względu na słowa proroka.

Aczkolwiek nasza wiedza na temat życia Żydów w Babilonii jest fragmentaryczna, jesteśmy jednak w stanie przedstawić ogólny obraz rzeczywistości, opierając się na aluzjach zawartych we współczesnych owym wydarzeniom tekstach biblijnych, jak również w późniejszych biblijnych i pozabiblijnych tekstach i źródłach.

Życie

w Babilonii

Z wyjątkiem niektórych członków judzkiej rodziny królewskiej i przedstawicieli arystokracji uprowadzona ludność nie żyła „w niewoli”; osiedlono ją na opuszczonej ziemi uprawnej, gdzie mogła swobodnie - jak mówi Jeremiasz - „budować domy i w nich mieszkać, uprawiać ogrody i spożywać ich owoce”. Prawdopodobnie status wygnańców nie pozwalał im posiadać ziemi na własność, raczej

1

   Kilka tekstów asyryjskich z czasów Sargona II mówi o tej deportacji; zob. ANET, s. 248-285; Donald J. Wiseman, Records o/Assyria and Babylonia, w: Docu-ments frorn Old Testament Times, red. D. Winton Thomas, New York: Torch Books/ /Harper and Row, 1961, s. 60.

2

   Pierwszy wysunął taką sugestię Albin von Hoonacker, Une communautć judćo-•aramćene a Elephantine en Egypte, Schweich Lecture 1914, London: British Academy, 1915.