23694 skanowanie0012 (98)

170 ORIENTACJE POETOCENTRYCZNE I KULTUROCENTRYCZNE

_y woli twórczej, która rządziła formą sztuki plastycznej baroku. Wspomaga to moje badania. Nie chciałbym oczywiście sugerować mojego stanowiska temu, kto tylko wtedy może się cieszyć dziełem sztuki, jeśli odczuwa je jako przeciwstawienie wszystkich innych w jakimś stopniu pokrewnych dzieł sztuki. Ścierają się tutaj nie dające się przezwyciężyć różnice w odczuwaniu. Można jednak zaryzykować twierdzenie, że znakomita większość woli dzisiaj ponownie ujmować i oceniać to, co jednostkowe, z punktu widzenia ogólności. Jak już raz wypadało tutaj powiedzieć, jest to celem prac Wolfflina. Jest to także moim celem.    —

iic(s

To, oo w moich uwagach przemawia za parą pojęć: tektoniczny i atektoniczny, odnosi się w znacznym stopniu także do Schilleroyfr-3§kiego przeciwstawienia poezji muzycznej i plastycznej.# Również Schiller wykorzystuje bowiem do wyjaśnienia różnych kierunków P®ezji terminy, które nie pochodzą z kręgu sztuki poetyckiej. Rów-* hież Schiller jest zdania, że wewnętrzną prawidłowość i konieczność całego zwartego szeregu dzieł poetyckich wykazać można najlepiej, . jeśli się je łączy z dziełami innej gałęzi sztuki) jeśli się stosuje do nich zasady twórczości artystycznej z dziedziny niepoetyckiej. Przy pomocy swoich kategorii, które rezygnują z wyjaśniania jednej gałęzi sztuki przez drugą, usprawiedliwia Wolfflin sztuki plastyczne baroku. Przy pomocy swojej antytezy, która wyraźnie służy wza-■ jemnemu wyjaśnianiu się poszczególnych gałęzi sztuk, usprawiedliwia Schiller przede wszystkim Klopstocka, ale także wszystkich* tych, którzy kroczą artystycznymi torami Klopstocka.

W niezwykle ważnym przypisie do swojej rozprawy o ^:poezii naiwnej i. sentymentalnej, który ustala przeciwieństwo poezji muzycznej i plastycznej (Wydanie Sekularne, 12, 209), przypomina Schiller „podwójne pokrewieństwo poezji z muzyką i ze sztukami plastycznym^b^laśtycznąllub kształtującą nazywa on poezję, która przedstawia (Schiller mówi: naśladuje) określony przedmiot tak, jak to czynią sztuki plastycznęjj^tuzycznyj jest dla niego sposób tworzenia, który wydobywa tylko określony stan duszy, obywając się przy tym bez określonego przedmiotu. Podkreśla on, że wyrażenie zyezny” oznacza dla niego nie tylko to, ^o^w* poezii.,.rzeczy wiście ■^^wreSfug materii” jest muzyką, lecź^tfSze w ogóle wszelkie działanie poezji, które ona potrafi * osiągnąć bez opanowania wyobraźni przez określony przedmiot.

Lepiej jest uczynić jeszcze jeden krok poza rozumowanie Schillera i zupełnie wyłączyć wszelkie elementy dźwiękowe poezji. Tylko wówczas przeciwstawienie to stanie się w pełni ostre i czyste. Tylko wówczas może być mowa o zasadach rozróżnienia, które pochodzą całkowicie spoza dziedziny poezji. Wykazałem już, jak niebezpieczną rzeczą jest włączanie w tok rozumowania dźwiękowo-muzycznych elementów poezji. Nie odgrywają one także roli jako przeciwieństwo do elementów plastycznych poezji. Poezja, działając dźwięko-wo-muzycznie, nie może się nigdy posługiwać środkami właściwymi sztukom plastycznym. Poezja dostarcza wrażeń słuchowi; nigdy nie działa równie bezpośrednio na zmysły, które są absorbowane przez sztuki plastyczne, chyba że przemawia ze sceny, która obok rozbrzmiewającego słowa dostarcza również elementów wizualnych.

W ścisłym znaczeniu wyrazów jest więc plastyczna poezja przedmiotową, podobnie jak sztuki plastyczne, natomiast poezja muzyczna jest, podobnie jak muzyka, abstrakcyjną i dąży tak jak muzyka do wywołania jedynie określonego stanu duszy. ^a Nie ulega chyba wątpliwości, że przeciwstawienie poezji plastycznej i muzycznej da się jeszcze znacznie rozszerzyć i pogłębić. Jest ono co prawda wykorzystywane przeważnie tylko w tym ograniczonym zakresie, jaki ustalił Schiller. Prace, które nadeszły ostatnio z uniwersytetu we Fryburgu (Bryzgowijskim), nie wykraczają? w istocie poza te granice. Jeśli bowiem mówi się o oku epika, które kontempluj ąco spoczywa na zjawiskach i odtwarza je z plastyczną rzeczowością, to jest to tylko wyrażenie innymi słowami cech, które według Schillera przysługują poezji plastycznej. Również pojęcie „powieści muzycznej" nie wychodzi poza myśl Schillera, lecz zadowala się nowatorskimi zwrotami, które w gruncie rzeczy bardziej zaciemniają, niż wyjaśniają problem. Mówi się, że w powieści muzycznej dochodzi do głosu coś wewnętrznego, co chwyta i wykorzystuje zjawiska, by się przez nie przyoblec w kształt, ale też właśnie przez to pozbawia jei obiektywnego, specyficznego dla nich znaczenia.

jniyperion HolderlinaJ jak w ogóle^ powieść romantyczna, byłbyjypem. powieści muzycznej. Hyperion tkwT~]^kbB^^/ muzyczńejo^lnosci.

^Ńa’sp^sóH^7a^enrodera ¹ wyjaśnia się to tak: tylko melodia, bez-

1

[Wilhelm Heinrich Wackenroder (1773—1798) — pisarz niemiecki