24389 Obrazv4

SS4 Ru&ił) U

W sfrrzt ruchowej zahamowanie może manifestować się ogólnym spowolnieniem ruchowym lub ograniczeniem zakresu ruchów. W pierwszym przypadku powolność działania jest w miarę stałą cechą dzieci, które wolniej wykonują wszystkie czynności motooezne, w tym pisanie i rysowanie, a na ponaglanie mogą reagować dezorganizacją zachowania. W drugim przypadku charakterystyczny jest brak spontanicznej aktywności ruchowej zgodnej z wiekiem. Dzieci te poruszają się głównie na polecenie, a gdy wykonują już określone działania, zwykle czynią to sprawnie. Są spokojne nie tylko na lekcjach, ale także podczas przerw. W sytuacjach trudnych można zaobserwować u nich znaczne napięcie mięśniowo.

W sferze poznawczej zahamowanie psychoruchowe może objawiać się ogólnym spowolnieniem przebiegu procesów poznawczych lub spowolnienie występującym głównie w sytuacjach trudnych. W obu przypadkach dzieci nie zgłaszają się do odpowiedzi. mają trudności — mimo wystarczającego przygotowania — w zadaniach klasowych wymagających szybkiego wykonania. Dzieci z pierwszej grupy mają często kłopoty z nadążeniem za tokiem lekcji, i wykonaniem poleceń nauczyciela, które realizują z dużym opóźnieniem. Dzieci z drugiej grupy nadążają za tokiem lekcji, prawidłowo odbierają przekazywane wiadomości, a stają się bezradne dopiero przy nagłym i nieoczekiwanym wywołaniu do odpowiedzi. Natomiast w sytuacjach niezwią-zanych z ocenianiem potrafią być dobrymi obserwatorami oraz znacznie lepiej i szybciej rozwiązują problemy.

W sferze emocjonalnej zahamowanie charakteryzuje się słabą ekspresją uczuciową. choć podłoże tego zjawiska może być różne. U jednych dzieci występuje słabsza wrażliwość na bodźce emocjonalne, inne natomiast cechują się tzw. obojętnością pozorną (Spionek 1985). Oznacza ona silne przeżywanie emocji połączone z ograniczeniem ich manifestowania. Zahamowane są głównie wyraźne reakcje mimiczne i werbalne, głośny śmiech, krzyk oraz złość, pojawiają się natomiast reakcje wegetatywne, np. błcdnięcie, czerwienienie się, pocenie, zaburzenia oddychania, a nawet nudności. Niekiedy zewnętrzne reakcje emocjonalne tych dzieci są odroczone — okazują one smutek lub radość dopiero po pewnym czasie.

Wszystkie dzieci z zahamowaniem psychoruchowym nie sprawiają nauczycielom kłopotu, nie przeszkadzają w prowadzeniu zajęć, a główne zarzuty kierowane pod ich adresem mogą dotyczyć tzw. małej aktywności na lekcji. W większości przypadków wkładają wiele trudu w przygotowanie się do zajęć i osiąganie postępów w nauce, choć często nie znajduje to odzwierciedlenia w ich ocenach.

W postępowaniu z tymi uczniami trzeba pamiętać o następujących zaleceniach:

—    cierpliwe oczekiwanie na odpowiedzi, czasem nawet zadawanie „rozgrzewających” pytań,

—    sprawdzanie wiedzy bez nadmiernych rygorów czasowych („straszenie”, żc na sprawdzian przeznacza się mało czasu, wywołuje lęk, który znacznie obniża wyniki),

—    niestosowanie nagłego „wyrywania” do odpowiedzi,

—    zachęcanie do wypowiadania się przez pochwały,

—zachęcanie do wyrażania emocji,

—    kontaktowanie się z dzieckiem w sytuacjach pozalekcyjnych i pozaszkolnych

w celu obserwacji jego funkcjonowania.

— sprawdzanie, czy dzieci z ogólnym spowolnieniem mchowym zdążyły zanotować polecenia.

Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych ujawniają się jut we wczesnym dzieciństwie. Zależnie od nasilenia objawów w poszczególnych sferach i od określonych oddziaływań środowiskowych mogą powodować dalsze trudności w rozwoju emocjonalnym i społecznym. Zwróćmy też uwagę, że niektóre objawy zaburzeń ncurodyna-micznych są od strony behawioralnej podobne do objawów nerwicowych (np. reakcje wegetatywne, nawyki ruchowe, impulsywność) lub objawów nieprawidłowej socjalizacji (agresja).

2. Trudności w rozwoju emocjonalnym

Trudności w rozwoju emocjonalnym mogą polegać na opóźnieniu tego rozwoju, przejawiającym się w niedojrzałości emocjonalnej oraz na zaburzeniach emocjonalnych o różnym nasileniu i zakresie.

2.1. Niedojrzałość emocjonalna

Niedojrzałość emocjonalna, inaczej infantylizm uczuciowy, to opóźnienie rozwoju emocjonalnego, będące przejawem dysharmonii rozwoju, czyli występujące na tle prawidłowego rozwoju innych sfer (por. Nartowska 1980). Przeżycia emocjonalne i sposób ich wyrażania są charakterystyczne dla dzieci młodszych, nie mają natomiast wyraźnych cech patologicznych.

U dzieci w wieku przedszkolnym infantylizm objawia się dłużej niż u rówieśników utrzymującą się płaczliwością. rozkapryszeniem, zmiennością i nictrwałością nastroju, co jest jednak tolerowane przez otoczenie. U dzieci w wieku szkolnym jest on bardziej uciążliwy, sprawia też większe trudności w przystosowaniu się do wymagań szkoły i grupy rówieśniczej. Inne są źródła emocji tych dzieci, cechuje je też mniejsza samokontrola, brak krytycyzmu i duża sugestywność. Dzieci infantylne lubią bawić się z młodszymi od siebie z uwagi na zbliżony sposób reagowania emocjonalnego.

Niedojrzałość emocjonalna występuje też w różnym natężeniu w okresie dorastania oraz u ludzi dorosłych (por. Aleksandrowicz 1988). Jednostki takie są wybuchowe, niecierpliwe, mają potrzebę ciągłych zmian, są często nieodpowiedzialne, dążą do osiągnięcia atrakcyjnych przedmiotów w nadmiarze, niekiedy próbują narzucać innym swoje zdanie, mogą być też przymilne, cechuje je „słomiany zapał" i mała samokontrola.

Według Reykowskicgo (1992), dojrzałość emocjonalna charakteryzuje się tolerancją na zwłokę, czyli zdolnością do odroczenia gratyfikacji, długą perspektywą czasową, ograniczeniem wielkości wymagań oraz dostosowaniem form i siły reakcji emocjonalnych do okoliczności.